Biển Đỏ Việt Nam

Phần II

DINH GIA LONG SÀI GÒN

Trở về Sài Gòn sau gần hai mươi năm lưu đày, như bao tù nhân khi ra khỏi trại giam phải làm các thủ tục trình diện rồi quản chế tại gia.v.v… Chỉ có lên vùng kinh tế mới là dễ dàng, song chàng cũng bắt đầu đi gần rồi đi xa cho quen con mắt của công an khu vực. Vấn đề không phải là sẽ làm gì sau khi nhận giấy mãn hạn tù, nhưng là cách thế cần thực hiện những gì từng ấp ủ ước mơ. Thiện Nam cứ từng bước và thăm được nhiều các tỉnh thành trong một thời gian ngắn, riêng tại Kinh đô cũ Sài Gòn hầu như không một con phố, dinh thự nào có thể vào mà chàng bỏ sót.

Dinh Gia Long, chúng ta sẽ đến thăm một nơi mà đã là người dân Sài Gòn không thể quên trong ký ức với những dấu ấn lịch sử rồi từ đó đưa đến thảm cảnh mỗi gia đình phải ly tán như hôm nay và vẫn còn di chứng mãi về sau. Khi nhắc đến Dinh Gia Long trong chúng ta đều có câu hỏi hơi tò mò: con đường hầm nào đã đưa Tổng Thống Ngô Đình Diệm thoát được khi bị đảo chánh? Một câu hỏi về Người nhưng cũng cho chính mình với những bước chân cuối cùng trong lúc sinh tử, có thể bị sát hại, bị bắn chết hay bất cứ nguyên do nào để phải rời khỏi thế giới này. Bây giờ hãy xem thắng cảnh trước rồi bàn chuyện chính trị triết học sau, hy vọng sẽ bớt căng thẳng.

Nhìn toàn cảnh thật nguy nga nhưng bên trong không có nhiều sảnh đường lắm như không gian tuyệt đẹp bên ngoài, đây là kiểu kiến trúc của người Pháp bao giờ các bức tường cũng thật dày chiếm hết không gian sinh hoạt. Từ bao lơn tiền đường của Dinh có thể nhìn trông ra phía trước với một công viên thoáng tao nhã, đặc biệt có cây cổ thụ to lớn với nhiều chùm rễ phủ xuống đến muốn chùm mặt đất. Những chiếc ghế đá công viên lịch sự và những cặp tình nhân đang ngồi xuống hay đi dạo.

Du khách được hướng dẫn theo các mũi tên đã vạch sẵn, bây giờ được gọi là nhà bảo tàng lịch sử gì đó của Nam bộ… có điều lạ theo nhận xét của Thiện Nam đó là từ một Dinh đầy các Tu sĩ Thiên Chúa Giáo ra vào hằng ngày, nay trưng bày đầy các hình ảnh Phật ngay sảnh phía tay phải khi du khách thăm quan mới bước vào. Cho dù các bức tượng có bị sứt mẻ không được trùng tu bảo trì khi mang ra trưng bày, có cả tượng Phật đứng sau tượng các Vua Việt Nam như một sự độ trì, còn các Thần vô số kể. Nhìn chuyện xưa thấy chuyện nay, những cảnh quang mà Thiện Nam vừa được thăm viếng ở các chùa đều có bàn thờ ông Hồ ngang với bàn thờ Phật hay có khi lão âý lại to lớn hơn ở phía sau để “độ trì cho Phật”.

Không biết các nhà thiết kế có nghĩ ra sự tương phản về tôn giáo dưới thời Tổng Thống Ngô Đình Diệm và cách trình bày trong Dinh hôm nay hay chỉ là một tình cờ ngẫu nhiên? Tương phản hơn với các sảnh phòng còn lại đó là súng đạn từ thô sơ đến hiện đại mà trong đó sự tương phản sâu sắc nhất đều là nhãn hiệu Nga, Tàu… và hình ảnh những người nằm xuống là người Việt. Những khuôn mặt của các lãnh tụ cộng sản có Anh Đức Nga Tàu và Việt cộng, Thiện Nam đứng lại thật lâu và đọc kỹ danh sách của cái chính phủ bù nhìn gọi là Chính phủ lâm thời Cộng hoà miền Nam Việt Nam, trong ý nghĩ của chàng nếu hôm nay không đọc danh sách này, quả là không biết tên người ấy là ai và đã có mặt ở thế gian này. Song trong riêng chàng biết rất rõ tên Thanh Nghị nhờ ông đã viết các tự điển và chàng thường tham khảo khi ngồi ở thư viện thuở còn sinh viên. Chàng nhớ về ông không chỉ về văn học mà còn cảm thông về một chuyện tình của riêng nhà văn với người vợ đã “chín con chưa hẳn là chồng”, khi ông theo lời ngon ngọt của cộng sản đã ra chiến khu và người vợ kia đã ôm cầm sang thuyền khác, trước lúc mất trong mối hận với cộng sản vì bị thất sũng khi vai trò của chính phủ bù nhìn không còn, vợ kia không còn và các con có người khác nuôi hộ, song trước khi chết ông nhắn tin và ước mơ duy nhất được người yêu cũ vuốt mắt lần cuối, theo Thiện Nam được biết lòng ông đã thoả nguyện!

Còn Nguyễn Hữu Thọ, Chủ Tịch nước bù nhìn, Thiện Nam lúc ở tù chung với ông Mười Anh - người nằm chung mật khu với vị chủ tịch chính phủ - đã kể: các em giao liên đêm nào đến phiên mình trực đều hoảng sợ. Người ta thường nghe từ phòng ông chủ tịch nước đêm nào cũng có tiếng như mèo kêu khi giao cấu. Vô phúc cho em nào không “nhất trí” thì ông sẽ “cơ cấu” cho hạ tầng công tác, đã vô kỷ luật với Đảng!

Nhìn ảnh của Lê Duẩn, Tổng bí thư, rồi nhìn về hướng trung tâm nhà hát lớn của thành phố - Tòa nhà Quốc Hội của Việt Nam Tự Do trước đây, theo Thiện Nam được biết đó là những con đường Lê Lợi, Nguyễn Huệ, Tự Do… nay các toà nhà đã bị chiếm trọn trong số hơn ba chục người con của vì vua trong các vua cộng sản với không biết bao nhiêu là vợ với cô em nhỏ nhất là bác sĩ chăm sóc cho y khoảng ngoài hai mươi khi lão đã thất thập cổ lai hy. Và Võ Văn Kiệt kia cũng vậy, Cầm kia là vợ của người ta nên có câu ca “Cầm đã cầm cái của Kiệt…” truyền khắp dân gian nhất là chốn sĩ phu Hà thành thường là miệng lắm thơ văn độc địa.

Thiện Nam cũng quan sát khắp các phòng trưng bày kể cả xem chiếc xe hơi gọi là của ông Kiệt vào Sài Gòn để hoạt động nhưng vẫn không thấy hình ảnh giữa hai lãnh tụ cộng sản đứng gần nhau, đó là Võ Văn Kiệt và Nguyễn Văn Linh, quả đúng như Ông Mười Anh cũng như các cán bộ cao cấp Việt cộng đã rỉ tai: ngay trong các cuộc đại hội của đảng cộng sản Việt Nam cũng không bao giờ hai ông ấy chịu ngồi chung với nhau. Thiện Nam như có sự gần gũi với ông Linh tức Mười Cúc nhiều hơn vì chàng được biết về sự trong sạch của ông cũng như vết thương tâm hồn khi chính khẩu súng riêng của ông đã kết liễu người con trai duy nhất của Ông và Bà Nguyễn Thị Huệ, cho nên nếu có những bất bình thường trong sự lãnh đạo đất nước với một tâm thần bất an của một lãnh tụ từ nội tâm bản thân cũng là điều dễ hiểu.

Một lần cuối trước khi ra khỏi Dinh, khách được hướng dẫn lên lầu rồi xuống tầng hầm với chặng cuối đường hầm bí mật là cổng sau. Nhiều đoạn hầm vẫn khoá lại, khách thăm quan được ghé lại một phòng nhỏ dưới tầng hầm, còn kia những ghế mây và ghế dài với cái bàn nhỏ được giới thiệu là từ thời Ông Diệm, khiến khách có cảm tưởng nếu thế thì đây là những lần ngồi và đi lại cuối cùng của hai ông Diệm và Nhu. Lối ra của con đường hầm này thì chắc chắn là có những dấu chân của hai người khi rời khỏi Dinh để đến Nhà Thờ Cha Tam và bị bắn chết tại đó. Thiện Nam mới hỏi vui một trong các người quản lý hướng dẫn khách thăm quan:

-Có phải Ông Diệm đã thoát theo lối này?

- Sách nào viết như thế? Toàn là tuyên truyền xuyên tạc! Chính xe tăng bọc thép đã đến rước ông ấy ở cổng trước.

Thiện Nam đã không trả lời gì với người này, chàng chỉ quan sát nhìn cái bề ngoài trông cũng khôi ngô, mặt mày có trán cao như thông minh lắm… Song một em nhỏ khoảng tám chín tuổi gì đó nói: cháu đọc nhiều tranh hoạt hình hay xem phim Trung Quốc thấy thành bị vây làm sao tướng chạy ra cổng trước được mà chú lại nói như vậy, viên cán bộ Việt cộng này im lặng…

Một đoạn đường nữa khi ra khỏi Dinh đó là cảnh trưng bày phi cơ ném bom hai ba chiếc, cả xe tăng, đại bác, có cả chiếc xe của bà Ngô Bá Thành dường như bên trong với đầy sách luật do bà “tải” ra nó và cuối cùng quay lại tặng cho mấy chữ: nhiều luật nhưng chỉ luật rừng.

Thiện Nam rời khỏi Dinh với hình ảnh của Vị Tổng Thống mà chàng đã có dịp nhìn từ xa qua những cuộc kinh lý của Ông trịnh trọng lắm hầu như dân chúng và binh sĩ nhất là các tù nhân phải lo chôn cột cờ hai bên đường đến cả hàng tháng trước, Tổng Thống hay mặc bộc đồ vét màu trắng và trong một lần được vào Dinh Gia Long duy nhất, Thiện Nam không còn nhớ nhân dịp lễ gì, có phải là bổn mạng Gioan-Bao-Ti-Xi-Ta của Tổng Thống thì chớ, chàng cùng gia đình của người cha đỡ đầu cũng là bác của chàng một Dân biểu được tin tưởng của chế độ, đã vào đây để chúc mừng Tổng Thống, lúc ấy Thiện Nam thấy hình ảnh Tổng Thống xuất hiện như một ông Thánh, cho đến khi ông nói giọng Huế nặng trầm hơn Đức Hồng Y Nguyễn Văn Thuận mà sau này Thiện Nam được gặp, lúc đó Thiện Nam mới thấy ông từ từ là người phàm, dù càng về sau chàng biết với những câu nói như “sau Hiến Pháp có tôi” đã làm Thiện Nam không còn nghĩ ông là anh minh như trong lần gặp đó cậu bé Thiện Nam chứng kiến hình ảnh các ông cấp lớn như bác chàng hô vang trịnh trọng Ngô Chí Sĩ anh minh, muôn năm và hát vang bài “suy tôn Ngô Tổng Thống…

Những gì đã xảy ra theo dòng lịch sử, song nói vế nhân cách cá nhân ông Diệm dù sao tự đáy lòng chàng đã không xấu hổ vì đã có lần đứng chung với nhiều Cụ hát bài ca mà giờ đây không nên nhắc lại. Thiện Nam quay lại nhìn Dinh một nữa, chàng muốn quỳ xuống: tại sao chúng ta được gần hết mọi thứ trên địa cầu và nay đến nông nỗi này… Con đang quỳ sấp mình xuống và xin Thượng Đế tha cho chúng con về tội kiêu ngạo. Cha ông chúng con đã quá kiêu ngạo khi nắm quyền mà đã đưa con thuyền đất Việt đến cơ mang ngày nay như thế này…

THÀNH PHỐ MỘNG MƠ

Theo truyền thống của gia đình và chính chàng cũng là một giáo viên, Thiện Nam lên xứ sương mù để đột phá vùng này, đúng là hành nghề hộ sản tinh thần – maieutikê, theo nguyên ngữ Hy Lạp, giúp các bạn trẻ có được ngành nghề qua cộng nghệ thông tin. Từ lâu như thời Pháp đến các triều đại diễn ra ở miền Nam, gia đình chàng đều có người thân đảm trách về giáo dục tại Tuyên Đức, thuộc cao nguyên Lâm Viên này.

Khi Thiện Nam trở lại thành phố mộng mơ, bây giờ rất lạ nó xuất hiện quá nhiều tụ điểm để con người thêm mơ mộng, cách nhau không đầy vài mét đã có một quán karaokê nho nhỏ vào thời điểm cuối thế kỷ hai mươi và đầu thế kỷ hai mươi mốt, chàng nghĩ về một thành phố thật tuyệt vời bao giờ cũng tràn ngập sinh viên trên đường vào lúc tan trường và bây giờ các văn nghệ sĩ ca sĩ dân gian lan ra đầy đường. Có cả một bức tượng to lớn đặt ngay tại trung tâm chợ chính và một ngọn tháp nhỏ với biểu tượng chim hoà bình đậu trên quả địa cầu được xây dựng tại bồn binh cầu Ông Đạo nhìn ra phía bờ hồ Xuân Hương và không ai biết rõ đó là nghệ thuật thứ mấy, nhiều du khách từ Đà Lạt trở về thuật lại: các cư dân hay tếu gọi là tượng chim cu Đà Lạt, sự đàm tếu về bức tượng thiếu thẩm mỹ này lan rộng khắp thành phố nhỏ và người dân trong ước vọng nó sẽ không còn nữa trong một đô thị văn minh. Một tháp Eiffel bên toà nhà bưu điện về phía triền đồi như nói về một Paris tráng lệ thứ hai tọa lạc trên cao nguyên Lâm Viên này.

Từ xa trở về, chàng mong sớm lên thành phố sương mù nơi đầy kỷ niệm của thời tuổi thơ vào những dịp nghỉ nơi đây. Không thấy mệt tí nào khi cùng nhau bách bộ, đó là đặc tính của người Đà Lạt, trong ánh chiều vàng như ngày cố thêm gượng lại cho đến khi đèn phố từ tờ mờ đến rực sáng hẳn. Cây hoa phượng tím có cành toả như một cây đa tím sáng lên theo ráng chiều một lần nữa, rồi tối dần trước khi trở về màu tím đen của màn đêm. Nhiều cặp tình nhân đang khom người vui thích nhặt những cánh hoa rơi rụng thành thảm dưới gốc, chàng như ngửi thấy hương hoa: nó vẫn thế, không có hương vị gì hết, tất cả hoa phượng đều là màu đỏ, còn nó là màu tím và cả thành phố mộng mơ chỉ trồng được có một tại trung tâm chính khu Hoà bình. Những ai đến thành phố nên thơ này, có lẽ phải trở lại lần nữa nếu chưa nhặt được hoa và tặng cho người mình yêu loại hoa bao giờ trong ý nghĩ con người hoa phượng có màu đỏ, nhưng nơi đây lại là một màu tím. Nó trở nên sự kỳ lạ đến thú vị cho thành phố êm đềm và ngay từ thời còn học trò chàng đã được nghe các chuyên viên canh nông cố nhân giống lên thật nhiều.

Trong suốt buổi chiều rong qua các phố, chàng cố tìm những người bạn cũ trên vai thường luôn với chiếc gùi, những người bạn Lát thân thương mà tên của họ được đặt cho thành phố nghỉ mát có khí hậu tuyệt vời này. Có thể họ đã bị Âu hoá hết rồi chăng, không thấy một bóng người cố quận năm nào, thế mới lạ. Song cách ăn mặc của kẻ qua người lại, ngoại trừ những du khách thoạt nhìn có thể nhận ra ngay, còn phần lớn đều ăn mặc sự thường với đồ bà ba sẫm màu. Thiện Nam thầm nghĩ nó còn tệ hơn biết bao cái thời sinh viên của mình, cho dù chỉ có cái cổ áo là trắng mới cùng chiếc áo len đen bên ngoài trông thật sạch sẽ. Chàng dừng chân ngay tại một quầy dã chiến bán toàn đồ lưu niệm của người dân tộc, mua một ví nhỏ với nhiều màu sắc nổi nhất là đỏ đen tím vàng và hỏi thăm sao không thấy người dân tộc nào quanh quẩn đâu đây cả, điều rất bắt mắt và đập vào cái nhìn tò mò của du khách: cô gái bán đồ lưu niệm ăn mặc rất là kỷ niệm, người bán hàng mặc một bộ áo dài màu trắng tinh kín cổ, đầu đội chiếc nón bài thơ trên khuôn mặt có nước da thật trắng đỏ hồng xinh xinh, nhưng nhìn lại toàn thân với những người sinh ra và lớn lên ở đây, chắc cô ta không phải gái quê xứ Huế, Thiện Nam nghĩ bụng vì tấm hình cô ta tròn và không cao lắm. Thật vậy với một giọng nói riêng của người Đà Lạt cô ta nghiêm nghị nhìn quanh và cho biết: bây giờ những người ấy đã rút vào rừng sâu hết rồi.

Bây giờ là những năm đầu thế kỷ hai mốt, thành phố hoa anh đào còn rất ít cây anh đào bên bờ hồ thơ mộng, cũng còn đó ngôi tháp chuông Nhà thờ Con Gà, Đồi Cù, Trường Lysée và các ngôi biệt thự cũ không được trùng tu đến tàn phế. Trường Thiếu sinh quân rồi Viện đại học và nay là Trường đại học, tất cả trong sự thiết kế xây dựng rất trật tự của các kỹ sư người Pháp còn hôm nay lồng vào bên trong các kiến trúc trang trọng tao nhã ấy là một đám nhà cửa hỗn mang, mạnh ai có chức có quyền thì cứ xây, hỏi ra toàn là của cán bộ lớn bé, một Hoàng triều cương thổ đời mới.

Thiện Nam thích nhất mỗi lần về thăm Đà Lạt là đi dạo ngang qua Đồi cù, rồi tạt vào quán nước nào đó trước cổng Trường đại học để cùng tán dốc với sinh viên. Chung quanh trường vào thời điểm này chỉ có một điểm truy cập internet và hầu hết sinh viên không ai đến vì họ cũng không biết làm gì, nên Thiện Nam quan sát thật kỹ chỉ có vài ba máy. Những quán nước với nhạc xập xình bên cạnh lớn hơn gấp bội, cũng như các hàng quán ăn uống, tạp hoá, nhất là nhà trọ thời mọc đầy như vây bủa khắp chu vi của Trường đại học. Chàng ngồi xuống chào xã giao các bạn sinh viên bên cạnh, họ rất hoà nhã vui vẻ ở tuổi hai mươi, rồi kêu một tách cà phê đen, mấy phút im lặng như chờ đợi không gian cùng thời gian hoà nhập. Một cô bạn trẻ xinh xắn trong chiếc áo dài màu trắng nhẹ nhàng hỏi:

-Trông anh như người nước ngoài về?

-Không đúng vậy, nhưng hồn quê tôi gửi ở thành phố này, gia đình tôi từng làm việc ở đây từ thuở xưa và các bạn gái tôi đều là nữ sinh của Bùi thị Xuân - đây là một trường nữ nổi tiếng ở xứ Hoa anh đào và nằm toạ lạc ngay bên cạnh Trường đại học.Thiện Nam mỉm cười: -Thế các bạn từ đâu đến?

-Phần lớn chúng em từ duyên hải miền Trung hoặc ở Tây Nguyên đến đây -một sinh viên đáp.

-Thế ở trường các bạn có được học thêm nhiều về computer hay không? -Thiện Nam hỏi.

-Thưa có, nhưng học xong không ai hiểu gì cả và cũng không biết để làm gì, toàn là lý thuyết, những lệnh về Dos, Norton học muốn khùng luôn và hầu như không có thực hành, đôi khi được ngồi vào phòng máy nhưng màn hình toàn đen trắng, chán lắm, và cứ khởi động đi khởi động lại đủ hết giờ... tất cả cùng cười.

-Như vậy không có việc chat với các bạn sinh viên từ các trường liên thông khác... Tất cả đều nhìn Thiện Nam với vẻ kỳ lạ, họ thật sự không hiểu chàng muốn nói gì và trong thâm tâm các bạn trẻ này cho rằng những thứ chỉ có ở nước ngoài. Sau một lúc kể chuyện vui và giải thích, mọi người mới hiểu ra nó có thể để làm quen, trao đổi, giao lưu và thậm chí có người đi đến hôn nhân qua chat. Nghe đến đó tất cả như trố mắt cùng cười.

-Thế các bạn có dự định gì trong tương lai khi sắp đã là ông cử, bà cử? Thiện Nam mỉm cười và nhìn các cô bạn trẻ. Không có câu trả lời.

-Bao giờ thì xác theo hồn mà về miền Sơn cước này trở lại, anh có ý định đó không, còn chúng em trước hết là có thể bạn nào cũng có gia đình mà không cần phải chít chat, vì ở đây chúng em nam nữ sống rất gần gũi với nhau, một bạn khác thêm vào có kế hoạch hết rồi mà lo gì... Một giọng khác than ở đây nhà trọ tồi lắm và ký túc xá thì càng phức tạp, tấm thân con gái như không có gì được bảo vệ, nhất là cái nghèo trong lúc khó khăn càng dễ ngã lòng khi có ai tạo điều kiện giúp đỡ. Một bạn trai khác cười lên giọng cho biết: -trong bút ví tụi nó đứa nào cũng có postinor. Đó là một loại thuốc ngừa thai phổ biến dùng sau khi giao hợp.

Chàng hướng sang chuyện khác, các bạn có học với giáo viên nước ngoài hay không và Thiện Nam tìm hiểu về cách giảng dạy của các giáo sư ở đây, một Trường đại học nhưng bị dư luận xếp vào loại trường cấp bốn mà thôi...

- Ở đây có vài giáo sư người Pháp và Canada, vừa lúc đó có một người tuổi trung niên tay cầm túi rác ông ta dừng lại trước ngay trụ điện to tướng, ngước mắt nhìn lên trời và hô to: Chào Chủ tịch HCM, Chào Chủ tịch HCM... Các sinh viên cho chàng biết đó là một giáo sư dạy tiếng Nhật từ Âu châu trở về, ông ta bị khủng hoảng và điên dù có vợ là người Việt Nam.

Một sinh viên tiếp lời: -ở đây anh phải xem chừng cả công an và người tâm thần không ai quản lý họ hết... cả hai đều có thể làm tất cả những gì họ muốn, chỉ khác là một bên có nhà cửa cơ quan dưới sự bảo trợ của nhà nước, còn bệnh nhân tâm thần không có thân nhân, vô gia cư, đi lang thang không ai tiếp nhận và quản lý họ. Thế nhưng cả hai đều gây sự nguy hiểm và bất an cho người dân như nhau. Người điên nào dường như cũng có cái lý riêng của họ: tôi làm điều đó là đúng và tôi hành động.

Thiện Nam được biết cô bạn sinh viên đã từng là đoàn viên Thanh niên Cộng sản nhưng đã xin rút tên ra khỏi tổ chức này, qua sự tâm tình tự giới thiệu của chính cô. Chàng thành thật cảm ơn về sự cảnh giác mà các bạn sinh viên đang góp ý và chàng gợi ý tiếp: như vậy thường các thầy có đưa ra phương pháp làm việc hay đọc giáo trình cho các em viết.

- Đọc cho ghi chứ có thầy nào nêu vấn đề hầu sinh viên tự suy nghĩ làm việc đâu, tất cả đều đã có ở trên suy nghĩ, vì ngay các thầy cũng chỉ dạy những gì do Bộ đề ra, và sinh viên chỉ học thuộc lòng, nhất là đến lúc ôn thi chỉ cần học kỹ những phần do các giáo viên ôn tập căn dặn. Chúng em thấy nó nhiều khi còn hời hợt hơn lúc theo các trường chuyên ở cấp ba. Chúng em đều là những thầy đồ thời đại, có cả những luận văn tốt nghiệp ngay ở bậc thạc sĩ chứ không cần nại đến cử nhân đều là những bản sao chép lại của các thầy đỡ đầu mới kỳ lạ, bằng chứng là đã có nhiều văn bản mà chúng em biết được thậm chí đọc qua báo chí không công nhận kết quả nghiên cứu dù đã cấp bằng, buộc bồi hoàn kinh phí đã cấp cho đề tài nếu đang tại chức được đi học, còn người Thầy đỡ đầu vô liêm sĩ chỉ bị khiển trách qua loa. Nghĩa là sau khi có người phát hiện mà trong chế độ này hay chơi xỏ nhau lắm chú ơi... vì cái triết lý sống tồn tại trên mâu thuẫn ! Chú biết không ông Bí thư Trung ương đoàn, gọi cho đúng là người thanh niên Cộng sản gương mẫu nhất nước khi đi thi mà cũng quay cóp gian lận để bị bắt quả tang...

Những điều sinh viên vừa nói làm gợi nhớ trong chàng về một thời đẹp nhất trong cuộc đời, cái thời lúc còn là sinh viên trên các giảng đường: không phải những gì các giáo sư nói, song chính những gì các Thầy gợi ý cho môn sinh biết suy nghĩ và cảm ơn quý Thầy các sinh viên đã có cây gậy dẫn đường từ đó.

- Thế các em hy vọng gì nhiều nhất? Thiện Nam đặt vấn đề lần nữa.

- Hy vọng nhiều nhất là những bạn có bố mẹ có chức có quyền, ở Việt Nam bây giờ anh nên hiểu không phải có chuyên môn cao là được trọng dụng đâu, bề dày của nó không đo lường qua tri thức nhưng đang nắm quyền, đang là tư bản đỏ cũng lợi thế không kém, như con của viên Giám đốc Sở Tài nguyên và môi trường thành phố này chưa ra trường đã biết chắc thế nào cũng ở lại trường làm giảng viên đại học, vì nếu không bố nó sẽ thanh lý môi trường đại học với quá nhiều nhem nhuốc. Có tiếng cười trong số các bạn nam sinh viên ngồi gần cùng tham gia câu chuyện: -nhưng có một người ngồi đây nay mai sẽ thanh lý anh chàng nếu như... và một nữ sinh viên thật đẹp trở nên đỏ mặt bẽn lẽn... Mọi ánh mắt nhìn vào hoa khôi của trường này và có tiếng cười của các bạn hữu nhìn nhau thật vui: -chứ còn ai nữa... Thiện Nam nhìn quanh, nơi đây ngoài Trường đại học còn có các Trường trung tiểu học và từ nhà riêng của các giáo viên quanh quẩn, mỗi căn hộ lớn nhỏ đều là các lớp học, học sinh ra vào tấp nập còn hơn chính cổng trường. Thiện Nam nhận ra đó là các lớp học và dạy thêm của giáo viên ngoài giờ tại nhà mà tính chất của nó, theo các bạn trẻ ở đây cho biết: ở trường họ dạy rất hời hợt và bao nhiêu công sức để dành dạy cho vài chục em tại tư gia sẽ được bội thu hơn, do căn để của vấn đề là lương của giáo viên quá thấp. Họ giấu kiến thức trên bục giảng và chỉ giảng nốt một cách thấu đáo tại các lớp riêng; nên các em học sinh dù là ở bậc tiểu học cũng bị mặc cảm và lấy làm buồn về điều này: cả hai cùng thuộc bài, cùng kết quả nội dung giống nhau nhưng nếu bố mẹ không có tiền hoặc không có thời gian đưa đón sẽ bị điểm thấp hơn và thường xuyên bị mắng nhiếc là ngu đần ngay trong lớp... về đề tài này thì các bạn sinh viên kể mãi không hết những sự cố giáo dục trên đất nước Giao Chỉ, nhất là các sinh viên thuộc khoa sư phạm: việc dạy thêm học thêm nó là vấn đề thời thượng để cải thiện kiếm sống của trí thức trên đất nước này, có cả Giáo sư Tiến sỹ lên tivi quảng cáo xà bông bột có nhiều bong bóng nữa cơ - tất cả cùng cười - và kem đánh răng nữa. Một sinh viên kể mẹ anh ta phải buôn thúng bán bưng, song mỗi tháng phải nộp cho cô giáo chủ nhiệm năm chục ngàn theo giá mà mỗi em học thêm đóng cho cô giáo mỗi tháng, cũng kể từ đó em của anh mỗi khi từ trường trở về nhà không còn phải khóc nữa do bị mắng ngu thật là ngu, chỉ vì cái tội bố mẹ không cho học thêm, nhưng nay đã biết điều. Đặc biệt các bạn trẻ đều ghi nhận các thầy cô trên đất nước này đều có cùng chung lý luận: không có luật nào cấm làm điều đó, tất cả chỉ là lấy ý kiến hoặc là dự thảo... ông Bộ trưởng nào rồi cũng thế thôi, điều quan trọng nó là luật tự thân gồm những giá trị phổ quát mà lương tâm nhà giáo phải tự trọng, nó không còn nữa. Riêng tại đại học này mà nghe nói các tỉnh thành khác cũng vậy, đến kỳ ôn tập là sinh viên phải đóng một khoản tiền riêng, và ngoài ra những ai muốn chắc chắn lấy bằng thời còn phải đóng những khoản đặc biệt cho giáo viên như tiền ăn ở khách sạn nếu là các giáo sư từ Thủ đô Hà Nội mà vào, họ hành giữ lắm. Có câu chuyện sự thật, sau khóa giảng ôn tập vị giáo sư nọ lúc lên xe ca hàng không đưa ra phi trường rồi, song còn gọi điện khẩn cấp cho trưởng lớp: thầy đã bị mất hành lý hết rồi, hãy nhanh chóng cứu giúp thầy... Một số nhẹ dạ vì ai cũng muốn đậu, và chính ông thường tuyên bố luôn rằng: tôi là người đứng ra ôn tập về môn này thì tôi cũng sẽ soạn đề thi. Mọi sự vỡ lẽ khi hầu hết những người nhiệt tình bị rớt, món quà mà họ vội vã khăn gói ra tận phi trường, sinh viên đã quá uất ức mà tìm hiểu: hành lý thầy vẫn còn nguyên và mỗi năm đến kỳ ôn tập một vài giáo viên tại chỗ vẫn thường ví von câu chuyện này với các sĩ tử và các nữ giáo sư còn tếu: chứ có cô nữ sinh nào vì nôn nóng muốn đậu mà lên khách sạn nhé...

III

ĐỒI CÙ

trái tim của Đà Lạt đã chết

Mỗi ngày khi bách bộ trên những con đường của thành phố nhỏ, chàng càng hòa vào nhịp với trái tim, hơi thở của quê xứ anh đào. Đã một tuần trôi qua dọc quanh bờ hồ Xuân Hương từ mờ sáng không còn thấy nhiều sương mù xuất hiện, những chiếc xe con lạng qua lại để rước khách khi thành phố còn đang chìm trong giấc ngủ, ngoại trừ các học sinh phải đến trường sớm, còn hầu như thành phố chỉ trở mình sau chín giờ. Những công nhân vệ sinh môi trường có lẽ là những người làm việc đầu tiên trên các góc đường của một thành phố giờ đây thật ẩm thấp và nhơ nhớp. Thiện Nam có dịp vào thăm khu trưng bày của Sở Văn hoá Thông tin, ngay tại trung tâm Hoà Bình gồm các hình ảnh về cao nguyên cũng như mô hình cho sự phát triển tương lai thành phố du lịch... thế nhưng vòng đến các góc của phòng trưng bày nó thật ẩm thối với tường quanh hoen ố, có nước rỉ thấm, không khí thật lạnh và có mùi khai nữa, những ai mới đến cũng muốn thoáng tạt vào để biết về xứ sương mù nhưng rồi vì quá nhiều mù sương che phủ nên chỉ muốn thoát cho nhanh dù là nơi trung tâm luôn đập ngay vào mắt của du khách.

Dừng chân lại một tí rồi xuống đồi, ở Đà Lạt thì chỉ có lên đồi và xuống dốc có lẽ như vậy, vòng qua khu Ánh Sáng để tìm lại cố nhân xưa với những hàng quán bún bò, bánh nậm, bánh khoái nặng tình xứ Huế. Gọi là ấp Ánh Sáng nhưng giờ đây thật sự là chỗ hỗn mang, nhơ nhớp quá mức và các món đặc sản cũng không còn hương vị như ngày nào. Đúng vậy các cư dân xưa kia của thành phố hầu như đã di chuyển đi phương khác, các du dân mới theo chàng tìm hiểu họ thuộc thành phần cách mạng từ chiến khu cùng gia đình nay định cư ào ạt đến đây. Phần lớn trong mỗi gia đình đều có ít ra một người làm việc trong bộ máy nhà nước, những người còn lại đổ ra buôn bán, người xưa hoặc đã di tản, hay bị buộc lên vùng kinh tế mới, số nào còn lại họ về vườn để làm mương rẫy. Đúng là “hoa đào năm ngoái còn cười gió đông”.

Nhà thủy tạ, những ai khi đặt chân đến Đà Lạt cũng thích đến nơi này để chụp hình, trước mặt là khách sạn năm sao Palace, bề ngoài nghe kêu đến thế nhưng khi các bạn của Thiện Nam trú ngụ tại đây, một nơi gọi là sang trọng nhất của Đà Lạt người nào cũng bị muỗi đốt, thậm chí phải mời bác sĩ đến để khám nghiệm xem bị dị ứng về nguyên nhân nào. Tất cả đều được xây dựng từ thời người Pháp và nay cách kiến trúc vẫn giữ nguyên, rất may không như Dinh Độc lập có rất nhiều hàng quán xây thêm để gọi là cải thiện trùng tu bảo quản Dinh... Nếu quan sát kỹ những cây thông đứng thẳng giữa trời mà reo cũng đầy bịnh ở thân cây, nhiều cây chết dần và bị đốn hạ, khách thăm quan có thể nhận ra những gốc cây còn chưa hết dấu vết cùng những khúc thông chưa vội dọn... Đối diện nhà thuỷ tạ nhà Hướng đạo màu xanh vẫn còn đó trong rêu phong bạc màu. Tòa Giám mục kín đáo uy nghiêm mà người ta chỉ có thể nghe được từ xa vì thật sự các con chiên nơi này rất ít biết các thông tin về chủ chăn của họ, ngoại trừ việc hành lễ: giữ đạo là đi lễ nghe cha giảng. Tiếng nói từ xa của vị chủ chăn của họ là bênh vực, khen ngợi đảng Cộng sản cầm quyền và cả các trợ lý mà trong số đó hầu như “Con xin vâng”. Vị Giám mục cai quản Tông toà sau ngày đất nước thống nhất này về sau chuyển về giáo phận Thanh Hoá để gần Hà Nội hơn, song “mưu sự tại nhân thành sự tại Thiên”, ông đã mất không lâu khi chưa lên Hà Nội... Nhà Thuỷ Tạ một nơi trầm lắng yên tĩnh, ngồi nơi đây với một tách cà phê đen, người ta có thể quan sát thấy những du khách đang ngồi đạp pê đa lô trên du thuyền tới lui vòng quanh bờ hồ, những con thuyền biết rõ thời gian mình sẽ phải cập bờ và biết sẽ về ngay bến cũ, nhưng tâm hồn của những du khách bên làn khói thuốc dày đặc nơi nhà hàng Thủy Tạ này như sương mai lan tỏa bốc lên từ lòng hồ: con người có thể hiểu nhau được những gì, có thể tha thứ cho nhau đến mức nào và có thể có sự khởi đầu trên đường mới đến hy vọng mà thật sự không ai biết sẽ về đâu. Tất cả chỉ là trong giới hạn, đến cái Lỗ Đen.

Không khí nơi nhà Thủy Tạ quả là có thứ triết lý riêng của nó và mỗi khi ai đó trở lại ngôi nhà nổi bên bờ hồ xa xa như một du thuyền trên dòng nước trong vắt, song có khi lại đục đỏ như máu do sự giận dữ đâu đó từ thượng nguồn cao nguyên thật cao hơn đổ về đây, tất cả như đều có cảm giác tâm hồn mình đang trầm xuống và lắng nghe mọi thứ triết lý của cuộc đời. Một lòng hồ từ thi sĩ đến các nhà văn, ai cũng thả hồn về sương mờ với con nước trong xanh thơ mộng, nhưng chính sẩy chân một cái mà bị nước cuốn, cọp bẻ chết ngay đến sau ba ngày mới nhận ra xác là chuyện thường xảy ra trên thành phố êm đềm này. Ngay cả có người trúng số độc đắc, tậu được xe con trong lúc còn mới tập lái chưa vững đã không thắng kịp khi đổ dốc khiến xe lao xuống hồ cả nhà đều chết. Các Kỹ sư người Pháp đã đào vét lòng hồ có chỗ lồi lõmnó có khi bị khô cạn, bị đào vét và nứt nẻ với những kẻ hiếu kỳ hay các cư dân vốn tiết kiệm thời gian đã lội băng ngang qua lòng hồ thích thú, cũng như có lắm kẻ chỉ vì, sâu cạn không lường, ngay sát bờ hồ có khi lại rất sâu, rất cạn... toàn cảnh khi vào mùa nước khô hạn hay những lúc con người tháo nước để nạo vét tiếp lòng hồ, nó lổm chổm như mặt Chị Hằng, hay nói có vẻ bói toán tử vi một tí nó giống như một mạng lưới trời gọi là Thiên la địa võng. Vào thời chiến tranh Việt Nam, có cả một chiếc máy bay trực thăng rớt xuống ngay lòng hồ và với những phương tiện tối tân như của người Mỹ cũng không tìm ra được vào ngay lúc ấy, thế là có lời đồn thật dễ sợ lan nhanh trên thành phố nhỏ: nó đã bị kéo xuống tận âm phủ. Nhưng thật sự đối với những nhà Đà Lạt học thì nó đã rơi trúng phải một hộc sâu nào đó và chìm hẳn trong ấy với bùn non.

Thiện Nam vẫn thích trở lại khu đại học, chàng thường phải ngang qua Đồi cù, bây giờ nó biến thành sân golf và chỉ những ai có tiền hoặc làm kẻ hầu đi nhặt banh mới được vào. Một nhà nước gọi là vô sản nhưng chỉ những ai có sản mới được vào. Chàng nhớ lại thuở còn là sinh viên trong các dịp giao lưu với sinh viên Đà Lạt đã cùng bao bạn trẻ tung tăng hoặc dung dăng dung dẻ nắm tay nhau lướt băng qua thật nhanh thật hạnh phúc, vui vẻ trên Đồi Cù này... Và toà nhà “quạ đen” nữa, qua Đồi Cù không thể không nhìn qua các Thầy dòng áo đen, đó là Giáo Hoàng Học viện ngày nào, Thiện Nam đã có dịp vào thăm quan nơi các Thầy thuộc La Mã tu học lúc hưng thịnh nhất của nó với một thư viện đồ sộ vào bậc nhất Đông Nam Á lúc bấy giờ, nhưng nay hoang tàn những chồng sách kia về đâu? Chàng nhớ trước khi vượt biển đã tham dự một Thánh lễ do vị Tổng Giám mục chủ trì, khi phát biểu về các trường học bị tịch thu hay phải ký giấy cho mượn kể cả các Ngôi Thánh đường cũng bị thu hẹp lại, Ngài nói nguyên văn chàng còn nhớ: Bây giờ trong Ngôi Thánh đường nhỏ này, chúng ta ấm cúng hơn... Và phần lớn trong các Thánh lễ long trọng Ngài đều phó thác bài giảng cho các Linh mục trợ tế với lời mở đầu cũng thường là vì Đức Tổng bị mệt. Và ngay cả vị Giám mục phụ tá trong Thánh lễ chiều Thứ năm Tuần thánh vào những năm cuối thế kỷ, suốt cả Thánh lễ dù là với người nước ngoài, ông cũng không có lấy một lời. Tất cả đều giao phó cho mấy Linh mục quốc doanh tha hồ múa máy lên giọng xuống giọng. Thiện Nam nhớ lại lời cầu: xin Chúa mở miệng lưỡi con...và giờ đây theo gương các Chủ chăn này có lẽ phải cầu: xin người khóa Ngôi Lời trong con.

Thung Lũng Tình Yêu & Môi Trường

Hôm nay Thiện Nam cùng các sinh viên thay vì ngồi nơi các quán cóc, họ đi quá khỏi đại học Đà Lạt, ngược về thượng nguồn đó là Thung Lũng Tình Yêu, hai bên đường vẫn còn lộng gió, những vườn rau chuyên canh thành luống trải dài, những đồi bắp sú cao ngất bị bỏ lại và bắt đầu phân rữa do bị rớt giá nhà vườn không bán được, có khi họ bị ép giá đành chịu thua thiệt. Các sinh viên cho chàng biết ở đây mặc dù là vùng sản xuất rau tương đối lớn trong cả nước nhưng mạnh ai nấy tự lo liệu, không có tổ chức nào đứng ra hướng dẫn chuyên môn về cách canh tác, tuy rằng mỗi vùng đều có Sở nông nghiệp, Hội khuyến nông.v.v. nhưng hầu như không ai chịu bước xuống đầm ruộng. Một sinh viên có bố là một Giám đốc, cô phát biểu: Như cha em là một Thủ trưởng nông lâm nhưng ông ấy lo việc chận đứng lâm tặc nhiều hơn là thực hiện các kế hoạch khuếch trương trồng rừng, theo ông nó hiệu quả kinh tế hơn vì rừng thì tự ngàn xưa có ai trồng nó vẫn mọc và sinh trưởng tốt hơn bây giờ, ngày đêm cha đều rất bận rộn trong việc săn lâm tặc đến nỗi một hôm mẹ em vì phát ghen không kiềm lời: coi chừng ông cũng đã trở thành lâm tặc tất.

Quả đúng vậy, sẽ không không có ông quan nào xuống ruộng nếu đã không có chú thỏ con chạy ngang qua vì làm gì bây giờ cũng có tham mưu nên không dễ gì các quan bước chân xuống sình mà “ôm cây đợi thỏ”, trừ khi đó là ruộng ngọc ruộng vàng... Cà rốt, khoai tây cũng có lúc tràn ngập trên cánh đồng và hôi thúi như thế, chỉ có người nông dân cứ nghèo vẫn nghèo như cha ông từ thời nguyên thủy lần từng tấc đấc mót từng miếng ăn. Nơi đây cũng có một vài kỹ sư làm cá thể, cũng như bắt đầu hình thành những khu canh tác riêng biệt, song tất cả trong bí mật nhà nghề không khác gì kiểu cha truyền con nối của một số nhà vườn thủ cựu. Vùng đất đỏ nơi đây rất đãi người nhưng hình như người không đãi người. Cô sinh viên học ngành ngữ văn này đã nói điều khó hiểu, đó là không có ai thắng khi đến đây, guồng máy chính quyền nó giống như những cổ máy đánh bạc được điều khiển từ xa, không ai chịu làm việc và chỉ có làm đó là công việc dòm ngó người khác làm rồi sinh chuyện, nếu không ăn được thời đạp đổ, mà có ăn đi nữa đến lúc không vừa bụng cũng đá đổ luôn. Và chú nhớ nếu muốn làm ăn gì ở đây mà mang hồ sơ giấy tờ đến cơ quan là công việc sẽ không thành đâu, hãy đột kích vào nhà riêng tất thời sẽ được ký ngay. Nên thành phố này không có sự phát triển, như chỉ mới là khách du lịch thôi khi rời thành phố quay nhìn lại thấy mình đã bị lột sạch. Nơi đây cái gì cũng là dịch vụ và mọi thứ tăng vọt rất cao trong những dịp du khách ồ ạt đến nghỉ... Còn về phía các công ty tư nhân thì qua bao công đoạn khổ ải khi cầm được giấy phép đầu tư, chuẩn bị giải ngân thì lo chạy tháo thân không kịp vì bao kẻ xin hôi, xin đểu từ trong đến ngoài chính quyền.

Thung Lũng Tình Yêu, vừa bước xuống xe chuẩn bị vào cổng là bao nhiêu kẻ ăn mày với ánh mắt như dán dính vào lòng trắc ẩn của du khách, và nào là dịch vụ khó chịu, trước hết chuyện giữ xe rồi mua vé vào cổng, nhất nhất phải vượt qua hàng rào ăn xin thô lỗ chúng cố níu áo mà không chịu rời; song một em sinh viên cùng trong nhóm bảo rằng: dù sao vẫn còn may hơn khi thăm quan khu Đồi Thông Hai Mộ, hồ Than Thở không những đầy mùi phân ngựa bốc nồng nặc mà còn chuyện nếu không cho bọn trẻ tí tiền hay cho quá ít thì chúng sẽ ném đồ dơ vào du khách. Hàng rong thì nơi nào cũng đầy dẫy, riêng dọc hành lang cầu thang xuống tận thung lũng để chạm được mặt nước thời phải ngang qua không biết bao nhiêu là cửa hàng nằm san sát chen chúc nhau hai bên hành lang này. Mặt hồ trong xanh như gợi nhớ lại bao cuộc tình ghi đậm nơi đây như tên tình yêu đã được đặt vào thung lũng, nó đón nhận những con nước nhỏ từ thượng nguồn chảy về lòng hồ rồi bị dội ngược theo gió tạo nên những con sóng lăn tăn đuổi nhau liên tục trên mặt hồ thơ mộng bọc quanh núi đồi đầy thông, hầu như không có sự đầu tư nào để làm tăng vẻ đẹp quyến rũ của một vùng thiên nhiên tuyệt vời này ngoài con đập ngăn nước vào mùa khô, xả nước vào mùa lũ mà nghe bảo cái đập nhỏ ngăn nước kia cũng đã có từ thời Pháp thuộc. Nhưng các bạn sinh viên chỉ cho chàng biết chính quyền toàn trị đã đầu tư rất nhiều, nào kìa những người mặc thường phục trông mặt người nào cũng ít vui, ánh mắt có lúc đằm đằm quan sát như muốn đuổi du khách, da ngăm khác hẳn dáng vẻ bề ngoài của nhiều người, đó là công an chìm đấy anh ơi, họ có mặt khắp nơi và cả việc lẫn lộn trong số sinh viên chúng em nữa. Nhà nước này thì rất giỏi đầu tư vào khoản đó, một bạn sinh viên thêm vào có hơi triết lý một chút: lãnh vực đó rất dễ sinh sôi nẩy nở vì vốn con người một nửa thích hãm hại nhau và nửa kia ít hơn thích giúp đỡ tha nhân, phải không chú? Còn nữa những ông và bà mập mạp đi dạo quanh liên tục các quầy sạp, chính họ là những cán bộ thu thuế của thành phố này, những ông quan mà theo các sinh viên ở đây cho biết họ quen gặp hằng ngày như có mấy cây trụ điện trên đường và nhất là những dân buôn bán lẻ còn thuộc lòng để né tránh một cách khéo léo những cây trụ do các nhà thiết kế rút ruột công trình khiến cấu trúc bề ngoài của nó chỗ lồi lõm không được thẩm mỹ lắm.

Họ cùng đi dạo và nơi Thung lũng tình yêu này phải mất cả ngày mới thưởng ngoạn được hết cảnh thiên nhiên tươi đẹp xứng đáng với những cuộc hẹn hò hầu góp phần trong việc di truyền giống nòi. Họ leo đồi trở về, trông người nào cũng vui dù bước chân thật sự có mỏi, ai cũng ít nói hơn, mỗi người như muốn giữ yên lặng với chính mình, cái chung trong khoảnh khắc bỗng nhiên tách biệt về với cái riêng thật rõ nét. Những cặp tình nhân không ngớt nắm tay kề vai nhau lên xuống tươi cười và đều chung tâm sự xuống nói nhiều, lên ít nói như thế. Một nữ sinh viên nói vui cho bầu khí bớt căn trong nhóm; chúng em học đạo đức thật sự không phải là sự ngã lòng, nhưng trong lãnh vực tình yêu phải ngã lòng mới là tình yêu đích thực, phải không quý vị... Họ chia tay trên những chuyến xe ngựa, tiếng chân vó ngựa đánh rót vào tai mỗi người trên đường vắng giữa trưa của một thành phố nghỉ mát nhưng giờ đây nó cũng nóng toát lên do cây rừng đã bị đốn hạ quá nhiều, con người đổ về đây để định cư nhiều hơn chứ không còn để nghỉ mát nữa.

Những toà nhà lộng lẫy

của các quan tham

Thiện Nam ngang qua Trường kỹ thuật Lâm Đồng, ngày xưa là Trường kỹ thuật của các Thầy Dòng Lasan, sân trường thật rộng vẫn còn đó, các em học sinh đang đánh đu chơi nhảy vui đùa bằng dây điện, chàng hỏi ra đó là một môn dạy nghề điện của trường phổ thông, các em không phải chơi mà đang học cách bắt ráp các đường dây ngoài đường, cũng như có một phòng dạy cắt may cho các nữ sinh từ các trường phổ thông gửi về đây,Thiện Nam bước vào văn phòng và gặp ngay viên Giám đốc, thoạt mới nhìn không ai nghĩ đây là một người sẽ có tầm nhìn cho giới trẻ của cả vùng Tây Nguyên nói riêng và cho cả nước đang nhiều Thầy nhưng thiếu Thợ trong xây dựng. Ông lịch sự mời chàng ngồi và sai nhân viên pha trà, song cũng giống như bao quan chức cán bộ sau khi đất nước thống nhất, ông cũng ngồi salon nhưng bỏ chân trên ghế, áo quần bỏ ngoài luộm thuộm, nhếch nhác. Ông tự giới thiệu và nói vai trò của nhà trường chỉ có vậy: đó là đảm trách công việc dạy nghề do các trường phổ thông gởi đến như dạy thêu may, nghề điện.v.v... Ông còn cho biết bây giờ có sự chuyển giao việc đào tạo ngành nghề từ Bộ Giáo dục sang Bộ Lao động Thương binh, hai bên đang tranh giành nhau và Sở Giáo dục ở đây họ không cho Ông bàn giao gì cả. Với tư cách là một người còn quý mến khung trường này, chàng trao đổi tâm sự với ông và ông như trút niềm u uất khi chưa nói được với ai. Ông còn thêm dù cho có biết đất nước này cần gì đi nữa cũng không làm được gì, vì cái khung này là của Liên xô cũ và nay không còn thích hợp nữa, tất cả đều là khuôn mẫu từ đó, và rồi đây sẽ chạy theo Tàu mà Chệt thì chỉ có lồng vào mà phá cho hư nền giáo dục của ta, ở đây có nhiều em tài năng lắm nhưng đào tạo toàn những cái vớ vẩn nên chúng cũng chỉ thành ra những con người vẩn vơ, anh nhìn thấy đó - ông chỉ về phía trước: chúng học gần đến tú tài mà buộc phải học cách kéo mấy sợi dây điện băng qua đường, thật là ngớ ngẩn... và tôi phải chịu trách nhiệm về những sợi dây do chúng kéo đó, có chữ ký của tôi họ mới cho thi tốt nghiệp đấy ông bạn à... Thiện Nam hỏi đây là một thành phố du lịch nhưng hình như không có nơi nào đào tạo nghề này, ông như muốn nhảy toán lên: tôi có đề nghị mãi nhưng có ai nghe đâu, “thằng” Giám đốc du lịch ở đây nó không biết lấy một chữ tiếng Anh, Pháp mà vẫn ung dung làm từ cha truyền con nối... từ Sở này qua Sở khác, ở thành phố này là thế, ông cười và họ rất dè chừng với những người từ xa đến đây... không có Yersin thứ hai đâu anh à vì Đà Lạt này đã được tìm ra rồi và bây giờ được giải phóng là xong... và người ta còn lập luận không phải Yersin là người đầu tiên tìm ra cao nguyên Lâm Viên. Ông ta ngã người trên ghế trường kỷ và cười lớn đầy sự bất mãn. Ông cho người đưa Thiện Nam đi thăm quan một vòng các phòng ốc, các dụng cụ đồ nghề dạy học của các Thầy Dòng vẫn như xưa và nay cũ kỹ hầu như không có sự đầu tư nào mới ngoài việc của cái gọi là cải tiến. Có khoa sửa chữa ô tô nhưng chàng chỉ thấy vỏ xe là nhiều và thật sự các em đang thực tập vá xe mà cách vá cũng trong kiểu cũ như cách đây mấy chục năm trong khi bây giờ công nghệ này đã đổi khác. Những bàn khoan, vài chiếc xe mô tô con, kiểu mô hình vẫn còn đó trong rỉ sét, và nào đe búa nữa. Chàng chào từ biệt ông Giám đốc với nhiều hoài bảo nhưng không thể làm được gì trong một cơ chế mà con người là nạn nhân của sự tha hoá từ cơ cấu ấy. Thiện Nam hẹn gặp lại ông khi có dịp trở lại Đà Lạt, và trong khoảnh khắc cái nhìn từ ánh mắt thật sâu của vị này như đứng lại: nếu anh là người thật sự quan tâm đến giáo dục thời hãy đến thăm quan Sở giáo dục của Tỉnh này trước khi có một quyết định nào đó, hay ít ra cũng là một kỷ niệm thoáng qua về nếp sống, nếp nghĩ của một cơ quan văn hoá.

Thật vậy, Thiện Nam đã không tiếc thời gian theo sự giới thiệu mà chàng biết nó xuất phát từ sự chân thành. Sở giáo dục tọa lạc dưới triền đồi và là một phần được cắt ra từ Trường Adran của các Thầy Dòng Lasan ngày trước, đây là một trường lớn có danh tiếng. Thoạt bước vào là nhận ra các bảng ghi đầy các phòng ban, nhưng trong các phòng dù là giờ hành chánh nhưng đều vắng bóng nhân viên, may lắm chỉ có một hai người ngồi lại với những câu trả lời ngắn gọn về những vấn đề liên quan: thầy cô ấy bận họp, xin hẹn hôm khác... Nhưng đi sâu vào các phòng bên trong, nhất là phòng bên trên có bảng đề Phòng giáo dục thường xuyên mới thấy thật tấp nập, quý thầy ngồi tề tựu ở đây đông đủ để bàn về mọi chuyện, họ từ Giám đốc đến nhân viên hầu như không có việc gì để làm ngoài mùa thi cử có hơi bận rộn một chút, chàng đi một vòng với tư cách là người muốn đầu tư vào nghành trong tương lai, Thiện Nam cũng cảm nhận ra rằng với cách làm việc như thế này thì những chức năng của một Sở mang danh to lớn cũng chỉ cần một chiếc máy vi tính xách tay là đủ. Tại nơi Phòng giáo dục phổ thông, chàng được ông Trưởng phòng trao một tấm danh thiếp có ghi rõ nhà riêng và vị này cáo từ vội vã phải đi họp dù lúc ấy đã sau mười giờ sáng, trông con người với chiếc cặp đầy ắp những gì bên trong không ai biết, nên bề ngoài cũng phải bận rộn cho phù hợp. Chàng cũng quan sát thỉnh thoảng có một vài người đến lãnh bằng hoặc hỏi điểm thi. Viên giám đốc sở theo người phụ trách văn thư ở đây thì rất khó được gặp nếu không có hẹn trước và giống như các bí thư bao giờ ông cũng giữ tính bí mật, chúng ta rất khó gặp các bí thư nhưng đôi khi họ lại xuất hiện giữa chợ trong thoáng chốc mà chủ yếu là để tuyên truyền gì đó rồi biến mất. Một cơ quan văn hoá nhưng với cảnh quan qua cái nhìn của chàng trông toàn bộ khu nhà nó như một cái hang từ một dãy lớp học nay biến thành văn phòng, trong khi nhà cửa của các viên chức ở đây theo chàng biết đã trở thành các tư dinh trên thành phố tươi đẹp tuyệt vời này. Như ngay trước cổng vào Sở giáo dục đó là ngôi biệt thự khang trang của một cán bộ cao cấp nguyên là Giám đốc sở giáo dục ở đây nhiều năm trước khi lên làm Phó Chủ tịch Tỉnh tại địa phương này. Nhìn toà nhà lộng lẫy mới được xây dựng, ngoảnh mặt lại trước khi bước vào một trung tâm não bộ văn hoá bậc nhất của Tây Nguyên; có một nhà báo nữ địa phương đã tâm sự với Thiện Nam trong những cuộc toạ đàm mà chàng có dịp tham dự: người Bắc thì sống phải có ngôi nhà, người Trung thì thác có nấm mồ và ông Tám đã chết vì ngôi nhà – đó là tên cúng cơm của nguyên Giám đốc Sở này. Không ai thấy ông chết cả, ngoài sự ung dung trong ngôi biệt thự với ánh đèn sáng rực tỏa khắp một vùng như soi đường chống trộm cho cả Sở giáo dục đang chìm trong bóng tối của màn đêm Đà Lạt luôn trong sương lạnh mưa phùn. Chàng cũng được biết các Ty giáo dục trước đây về sau có thời gọi là Sở Học Chánh, nằm trên một khuôn viên thoáng đảng, nay biến thành nơi ở của cán bộ thuộc Sở này. Tiếng thông vẫn reo quanh toà nhà trên dốc Nhà Bò, một nơi gia đình chàng có người làm việc và cống hiến cho ngành qua nhiều triều đại.

Thế kỷ hai mốt là của phụ nữ

Thiện Nam nghỉ tại một khách sạn nhìn ra khu trung tâm Hoà Bình, những lúc trời mưa dầm chàng không đi đâu cả, cũng không có gì nhiều để đọc ngoài cuốn niên giám điện thoại, có lẽ là dày nhất và quí nhất ở khách sạn nơi chàng đang dừng chân. Tình cờ chàng gặp tên một vị Linh mục, người mà trước đây gần ba thập kỷ chàng đã giúp ông ta thoát chết, Thiện Nam bốc điện thoại lên và gọi ngay: Xin lỗi, tôi là... Thưa ông có phải là Linh mục không... Người đàn ông trong máy như muốn nhảy mừng: Xin mời lên đây ngay, tôi đang ở Giáo xứ này, đây là địa chỉ đường Nguyên Tử Lực... Anh là người đã cứu tôi... Chàng mường tượng cái đầu của ông vẫn còn bị lõm một miếng ở phía trước không biết bây giờ đã như thế nào... Và tôi đã mất liên lạc hơn ba mươi năm rồi. Chàng hẹn hôm sau khi trời dứt mưa. Tiếng điện thoại như vẫn còn giữ lại khi trời chưa hết mưa dai mà không nơi nào như Đà Lạt: “Sau bữa tiệc cảm ơn lúc tôi bình phục mà anh là ân nhân chính đã cứu tôi, rồi từ đó với những biến đổi nhanh chóng của đất nước, tôi về Đà Lạt và kìm chân mãi nơi cái Giáo xứ nghèo nhỏ bé này... Không có anh thời tôi đã chết rồi...”

Nguyên là một Phó Xứ Chánh Toà Đà Lạt, ông bị tai nạn giao thông chấn thương sọ não, khi chuyển về Bệnh viện Chợ Rẫy, Sài Gòn sau nhiều tiếng đồng hồ mặc cho sự than oán của thân nhân, dù gia đình đỡ đầu cho ông vốn hành nghề Đông Y rất giàu có tại Sài Gòn, về sau hỏi ra mới được biết có lệnh ngầm hãy để cho ông ấy biết thế nào là lễ độ vì cái tội chống tham nhũng, một Phong trào chống tham ô rất nổi tiếng do một Linh mục khác tại kinh đô cũ Sài Gòn lãnh đạo. Lúc sắp hấp hối gia đình ông đã chạy đến với Thiện Nam nhờ can thiệp và dù không rõ lý lịch vị Linh mục này, song trước mắt là vì lý do nhân đạo, với tư cách là một Thủ lĩnh sinh viên, chàng yêu cầu Ngài Nghị sỹ quen thân trực tiếp gọi điện thoại cho viên Giám đốc Bệnh viện, và quả thật không mấy phút sau vị Trưởng khoa thần kinh ở đây đã đứng ra phẩu thuật...Cái đầu của ông ta vẫn còn bị lõm một miếng phía trước, khi chờ đủ thời gian để gắn sụn nhân tạo vào thì đất nước thống nhất.

Hôm ấy Thiện Nam đến thăm ông như lời hẹn, chẳng may giữa cuộc trò chuyện có một người phụ nữ ôm một cháu bé chạy thẳng thừng vào ngay phòng khách, hai ngực cô thì mở toát ra, chàng cũng không thấy người phụ nữ này ngượng ngùng gì cả tuy điều này không phải là tự nhiên, quả là rất lạ và vị Linh mục có hơi đỏ mặt một tí song cũng không nói gì cả, ông chỉ hỏi: sao cháu bé có nhu cầu gì... Người này cũng không nói gì cả, ngồi một lúc bà ta đứng lên và đi ra cũng không chào hỏi lấy một lời. Có điều lạ là vị Linh mục này cũng không nói gì về người phụ nữ đó dù cho cái vú của người ấy có thòng xuống trắng nõn ngay trước mặt ông và Thiện Nam. Để đỡ lời chàng nói: thế kỷ hai mốt là của phụ nữ, nhưng người đàn bà này đã đi hơi trước một chút rồi đấy, cả hai cùng cười cho qua chuyện, và chàng nhớ lại lúc nằm chờ cấp cứu cả chàng và nhiều bác sĩ không ngờ có vị tu hành nào mà trong hôn mê từ tiềm thức lại trỗi lên những lời chửi thề thô tục như thế, nhưng nay sao lại trông rất hiền từ như vậy. Chàng chia tay dù cuộc gặp diễn ra như báo có điềm gở chẳng lành và hẹn một dịp khác thuận tiện hơn khi trở lại thành phố hoa anh đào này. Chàng không quên có quà mọn thật thân trọng cho ông trước đó.

Vị Linh mục cũng không quên đưa chàng đi thăm quan một vòng khu giáo xứ, chàng chỉ nhận xét tại sao nơi một nhà xứ với ngôi Thánh đường khiêm tốn lại có nhiều phòng nghỉ nhỏ xây thành từng dãy dài như thế, song chàng không lấy gì phải tò mò vì đây chỉ là một thoáng qua, nó cũng có thể là khu nghỉ dưỡng cho những người đến tĩnh tâm. Thiện Nam được vị linh mục này mời nếu có dịp về Đà Lạt hãy nghỉ tại đây dù nó không được tiện nghi cho lắm. Nhiều chiếc xe ca đang đậu quanh Nhà thờ, và có nhiều du khách từ xa đến, họ ăn nghỉ sau những giờ đi thưởng ngoạn phong cảnh trở về. Một nơi hiu quạnh thật nhưng có lẽ chính những căn phòng kia với giá rẻ của một thành phố du lịch quá đắt đỏ, đã biến nơi đây trở nên vui nhộn ấm cúng trong những ngày nghỉ của nhiều gia đình từ các thành phố khác đến đây.

Sáng nay chàng trở lại với làng đại học, Thiện Nam muốn chia tay các bạn trẻ với một vòng taxi chạy quanh thành phố, nhưng thật ra trong thâm ý chàng muốn quay lại vùng đất Thánh, nơi an nghỉ của các cư dân thành phố này từ khi có bước chân khai phá của Bác sỹ Yersin đến nay, nhất là nơi đó có người thân của gia đình chàng. Giờ đây theo các sinh viên cho biết nó không còn được chôn cất nữa, đã có lệnh bốc mộ và khu này tương lai sẽ bán cho người nước ngoài đến đầu tư. Thật vậy khi xe con chạy vòng quanh khu nghĩa trang, chàng nhận ra điều đó: nhiều người đang làm công việc di dời hài cốt và từ dưới chân đồi đất Thánh, khách thăm quan có thể thấy rõ những hố đào loen lở từ các ngôi mộ vừa bị bốc lên. Tất cả những người dù đã chết cũng phải chịu chung số phận với người sống dù cuộc chiến tranh huynh đệ tương tàn đã chấm dứt qua nhiều thập kỷ: đó là những người dù đã nằm xuống cũng cần được biến đổi di hài. Chính quyền thành phố đang nhân danh việc cải tạo môi trường và những người đã chết từ bao đời nay đến lúc phải di dời. Khu đất mới theo các sinh viên cho chàng biết cũng cách thành phố không xa và nằm trên một triền đồi thơ mộng tên là Nam Thiên. Nhưng vấn đề là cần phải thay đổi, một khi đã biến đổi giai cấp thời các tầng lớp phải bị đổi thay lại là chuyện rất đấu tranh giai cấp, một khi con người đó mang đầy bản chất triết lý thù hận. Sinh viên còn kể cho Thiện Nam nghe về những chuyện trong một thành phố nhỏ mà chỉ thoáng một góc cà phê nào đó, chúng ta đều có thể biết qua mọi chuyện như chuyện ông K-Trê... một nguyên Phó Chủ tịch Tỉnh phụ trách dân tộc đầy uy quyền, sau ngày rời khỏi chức vụ bị thất sủng đứng bán chạp phô và lúc nào cũng nguyền rủa vào từng con đường góc phố, vạch ra cho mọi người đều biết đây là nhà của thằng cán bộ này nọ đã chiếm dụng đất của nhà nước hoặc của dân, chiếm đoạt ngân sách ăn bớt của dân để xây nhà to cửa lớn, và đặc biệt như có cái gì đó luôn ám ảnh ông: không bao giờ ông quên chửi “cái thằng Tám và ngôi biệt thự lộng lẫy mới xây của nó”, từ lúc mở đầu câu chuyện đến kết thúc. Tám là tên của vị Phó Chủ tịch tỉnh đặc trách khối văn xã, người đã thay thế vào chức vụ của ông trước đó. Còn ông thì hiện đang ngụ trong một ngôi biệt thự được xây dựng từ thời Pháp và nay mặt tiền của nó biến thành một tiệm tạp hoá với dịch vụ cho thuê điện thoại công cộng.

Đặc biệt các loại tắc xi tại Đà Lạt chàng đã đi qua không thấy có đồng hồ nào chạy cả với lời giải thích giống nhau của các bác tài, thành phố này quá nhỏ nên chỉ chạy một vòng là hết rồi, cần gì phải gắn đồng hồ. Chàng từng nghe kể qua các Việt kiều về thăm quê vì chưa quen sử dụng tiền Việt Nam, nên thường nhầm lẫn giữa các tờ bạc giống nhau như giấy bạc hai mươi ngàn với tờ năm trăm ngàn, và có khi bác tài nhận lấy tờ năm trăm trong ngớ ngẩn không biết tại sao mình được nhiều như vậy. Và giờ đây kim đồng hồ không chạy vì trong một thành phố nhỏ ai cũng thuộc lòng các con đường cũng như giá biểu của nó, nhưng với quý bác tài thì quả là một món hời béo bở, chỉ trong một khoảng ngắn của đường phố Đà Lạt không biết có bao nhiêu là du khách bị bắt buộc nhầm hay xin đểu mà họ phải trả với các tờ có mệnh giá cao giống y hệt như những tờ có giá trị thấp hơn.

VII

Những con người có muốn làm…

thời làm bậy

Chiếc xe con thả dốc qua khỏi đèo Prenn, sau một tuần lễ trở về thăm lại thành phố thân yêu này, trong tâm trí chàng như chưa có điều gì lấy làm thoả mãn, một đô thị văn minh ngày nào đã bị tụt hậu quá xa so với các nước đang phát triển ở mức bình thường, trong cặp sách của các em đến trường từ các phường phụ cận vào trung tâm học hành chỉ gồm toàn khoai lang, ngô bắp và nhất là cả thành phố chưa có lấy một phòng truy cập internet nào trước nhu cầu của khách du lịch và hàng vạn sinh viên, song điều oái ăm là chính các bạn trẻ chưa nhận ra vai trò quan trọng của công nghệ thông tin dù nhân loại đang chuyển qua thế kỷ hai mốt với sự bùng nổ của ngành này. Những nhà lãnh đạo thành phố rất ngại người khác dòm ngó đến mình, họ bảo vệ an ninh nội bộ rất chặt, vai trò của Giám đốc công an ngang tầm với cả Bí thư, họ có nhiều đội đặc nhiệm để bảo vệ chế độ toàn trị ngay tại địa phương một cách nghiêm mật, giống như việc canh gác khu nguyên tử lực từ thời Tổng Thống Ngô Đình Diệm để lại, song để đưa đến ứng dụng thì cả cái chính quyền đó chỉ biết đến cái bờ rào mấy lớp. Những con người có muốn làm cũng không biết làm gì cả, nhưng họ có thể biết rất rành nhà ông nọ bà kia buổi sáng, buổi trưa, buổi chiều ăn những gì, đi đâu đến chỗ nào trong ngày... bản chất họ rất sợ cái mới vì một khi có sự thay đổi chính họ phải ra đi trước. Thiện Nam nhớ lại khi chàng bước vào Tòa thị chính Đà Lạt trướcđây, nay là trụ sở Uỷ ban nhân dân Tỉnh, một viên chức thật già đã trên sáu mươi tiếp chàng trước tiên. Ông hỏi chàng có nhu cầu gì và chàng trực giác như có gì là lạ khi xuất hiện một ông lão tóc bạc trắng như thế này đứng ra tiếp dân tại một cơ quan đầu não, thoáng trong ánh mắt thật sự giờ đây chàng lại muốn nấn ná nói chuyện với ông lão nhiều hơn. Ông tự giới thiệu nguyên là sĩ quan cấp tá và nay đại diện cho lãnh đạo ở đây như đứng ở tiền trạm để dẫn đưa người dân đến với các cấp chính quyền. Ông nói vui vẻ với Thiện Nam khi chàng biết gợi ý đúng chỗ về nhiệm trọng của ông: Đúng ra tôi đã về hưu lâu rồi nhưng không ai có thể thay thế được chỗ này, một vai trò phải có cái nhìn toàn diện nếu thiếu cảnh giác một chút thời nguy to cho thành phố này. Các lãnh đạo hoàn toàn tin tưởng nơi tôi và tôi chưa thể về hưu được, một thành phố đầy kẻ đến người đi không thể không có CIA, nội gián và cả bọn bá quyền Trung quốc... phải thật cảnh giác vì Mỹ, Ngụy hãy còn đầy trên thành phố này. Với tư cách là một người muốn đầu tư, lão bộc tóc bạc trắng sau những phút trò chuyện trở nên có cảm tình với Thiện Nam, rồi chính ông đưa chàng đi thăm quan một vòng quanh Toà thị chánh ngày nào, khi đến phòng tiếp tân sao chàng thấy se lạnh trong người, một cơ quan đầu não như thế này nhưng bầu khí rất cõi âm hay Đà Lạt sáng sớm hãy còn lạnh, để đánh tan không gian quá nặng nề vắng lặng chung quanh, ông lão tiếp dân cho chàng biết các lãnh đạo hôm nay theo lịch phần lớn đều xuống cơ sở công tác. Đặc biệt cảnh quan toàn thể trang nghiêm, thanh lịch như xưa, nhiều loại hoa nở rộ trong sự sắp xếp có trật tự thật tuyệt vời, nó có dáng vẻ của một Tòa thị chính với toà nhà tọa lạc trên một triền đồi thoai thoải, mà từ những cửa kính như những con mắt dõi nhìn về các cư dân quen thuộc họ đang làm gì, các con cái của họ học hành ra sao và họ có quyền hy vọng những gì... Chàng chia tay ông cụ, người lão bộc không hẹn chàng sẽ trở lại trong một ngày nào đó để góp phần đầu tư đưa thành phố phát triển. Lão tiếp dân chỉ chúc Thiện Nam sức khoẻ. Chàng cũng không quên khen ngợi ông lão: tôi đã từng đi khắp nhiều nơi đến tận các cửa công quyền lớn nhỏ, nhưng chưa có người nào tuổi cao như Bác mà đảm trách những công việc như thế này tại một nơi tuyến đầu của quyền lực.

Chuyến xe đưa chàng trở lại Sài Gòn vượt qua những đoạn đường dài từ ngã ba Phi Nôm đến Đức Trọng, Di Linh trước khi đổ đèo B’Lao về kinh kinh đô cũ Sài Gòn. Gió thoáng mát khiến hành khách trên xe đều thiu thiu ngủ, Thiện Nam như mơ thấy vọng lại từ xa tiếng đàn dương cầm trong Tu viện Nazaret, nằm ngay trước Nhà thờ Con Gà, tiếng dạo đàn với những đoản khúc ngắn đang dạy cho các em thiếu nhi vẫn như ngày nào lẫn tiếng âm vang xa ca ngợi thiên nhiên, chúc tụng Thiên Chúa từ thời Trung cổ thánh thót, mạch lạc và đầy sắc thái. Chàng nhớ về Bà Bề trên ở đây, người em ruột của Cha Vàng, theo lời Ngài kể, nhớ về những tình cảm với nhau trong tù nên có dịp Thiện Nam đã đến thăm trụ sở chính của Nhà dòng tại Thị Nghè, Sài Gòn, thương mến anh và trước mặt là một người đã sống với anh mình trong những ngày cuối cùng, Nữ tu Lệ Tiên đã đưa chàng lên phòng khách của mình và giới thiệu về một khu nhà mới do chính tay Bà vận động cùng đứng ra xây cất. Thiện Nam đã không ngờ một nữ tu với tấm thân nhỏ bé như thế mà giàu nghị lực đến vậy, suốt ba mươi năm dưới chế độ Cộng sản nhưng Mẹ bề trên vẫn cố vươn lên cho dù bị vu cáo, nghi oan và bị chính quyền tỉnh Lâm Đồng giam cầm nhiều năm ở một nhà giam khét tiếng Tây Nguyên tên là Đại Bình. Mẹ Bề trên lấy làm hãnh diện chỉ tay về phía trước nơi có một dãy phòng đặc biệt trông khác ngay, sáng sủa, nét thanh nhã, đó là nơi các Đức Cha khi ghé qua Sài Gòn thường về đây nghỉ, nhất là Đức Giám mục Đà Lạt đương thời, Người có cả một phòng riêng ở đó. Và đối với danh dự của Nhà dòng Bà lấy làm vinh hạnh vô cùng về việc này. Nhưng người phụ nữ năng động như lòng se lại khi đưa chàng ngang qua một tượng đài Đức Mẹ đang bị các thợ hồ bịt mắt, bịt mũi, bao miệng lại... Bà còn cho biết nào phải bọc thép chung quanh thành một trụ vuông... Bà còn cười đầy lạc quan: rồi gắn lên đó một ngôi sao vàng to tướng...“Vì sao vậy?”, bà đặt luôn câu hỏi và trả lời: - Tôi mới xin được giấy phép mở Trường mầm non và tượng đài này nằm ngay lối vào trường nên phải phủ lại thôi, chị em trong nhà có họp với nhau nhiều lần phân nửa đồng ý, phân nửa không tán đồng, nhưng tôi quyết định có khi biến, có khi thường; bao giờ cái Tinh thần vẫn ở phía trước, nhưng cũng có lúc cái vật chất đôi khi lấn lướt cái tinh thần... Bà còn cười một lần nữa: cái này Cộng sản không có đàn áp tôn giáo đâu nhé, do tự mình làm thôi. Tượng Đức Mẹ đã được dựng lên từ khi Nhà Dòng được xây dựng tại đây theo Bề trên đã hơn một thế kỷ rồi và nay đành chịu thôi: Mẹ hãy đợi vậy, đến một ngày vinh quang chúng con sẽ mở hết ra cho Mẹ thoáng mát... Và Thiện Nam cũng vừa tỉnh dậy.

VIII

Một nền giáo dục mù quáng

không tìm lấy chính mình

Trước mắt chàng nào núi, nào đèo với sông suối thung lũng... ngàn năm xưa và nay vẫn thế ư? Chàng tự hỏi. Và kìa những người dân tộc trên lưng với chiếc khoen nặng trĩu muốn rọm người lại gồm những thức ăn như măng tre, khoai sắn chất đầy quá trồi ra khỏi gùi. Nếu tính từ lịch công nguyên đến nay được hơn cả ngàn năm và con người văn minh đã làm gì được cho nhau bớt khổ. Các bộ lạc vẫn sống rải rác trong rừng sâu, vấn đề không phải là sự lam lũ để kiếm cái ăn, song những sự chăm sóc y tế ban đầu con người vẫn còn trong thời đồ đá hoang sơ. Và thành phố này sau những năm cách mạng với cái nhìn của chàng sau chuyến về thăm Tây Nguyên này: nó không hơn các bộ lạc kia mấy về phương thức sản xuất nếu không muốn nói là còn tệ hại hơn. Đó là khi chàng băng qua những cánh đồng rau để lên đồi đến thăm quan Viện sinh học Đà Lạt, mùi thuốc trừ sâu tràn ngập môi trường, Thiện Nam có dịp dừng chân và nói chuyện với một nhà vườn bịt kín mặt mày ông ta nói: càng ngày côn trùng càng quen thuốc, nên phải dùng chất hoá học có độ đậm đặc cao hơn và kinh tế thị trường là vậy: ưu thắng liệt bại, chỉ may mắn ở đây không có ai kiểm soát... Chàng mới hỏi vui: thành phố này không có Sở Công nghệ môi trường à... Người nông dân đáp may ra có Sở Nông nghiệp, còn cái chuyện môi trường chúng tôi nghe đài như là chỉ có bàn luận ở Liên Hợp Quốc. Gần gũi chúng tôi là các ông bà thuế, không giúp gì cả nhưng chờ được thời vụ là bám sát như đỉa để thu thuế còn hơn các chủ điền ngày xưa. Mùi nồng nặc của thuốc trừ sâu tưới lên đủ các loại rau hai bên đường, khiến khách thăm quan trên đường đến Viện sinh học có người muốn ngất. Song cũng còn người trong đoàn rất vui tính, họ từ nhiều nơi đến và được xếp thành nhóm để tiện việc hướng dẫn, có lẽ nhân vật này là người từ nước ngoài về vì phát âm tiếng Việt có hơi lơ lớ, trước mô hình và phong cảnh hữu tình về thành phố mộng mơ, anh ta bảo: -Tôi mới thăm quan trông thấy rõ ràng Nhà thờ Con Gà có đến hai con gà ... mà sao bức tranh ở đây trên nóc nhà thờ chỉ có một con...Thế là cô hướng dẫn viên trở nên ngơ ngác không biết thật hư như thế nào... cô này liền vội báo với người có trách nhiệm cao hơn và thế là đã có một cuộc cãi vã đổ lỗi cho nhau việc treo bức tranh đó. Còn phần những người du khách thì cười khúc khích và bỏ đi tự lúc nào. Phần lớn các sinh vật bị ướp khô ở đây là loài khỉ, có báo, hổ, rắn các loại... Thiện Nam và một số người đi tìm lại khu giảng đường trong Tu viện Dòng Chúa Cứu Thế này, các phòng vẫn còn nguyên và nay biến thành các phòng trưng bày, cách thiết kế dùng cho phòng học của Quý tu sinh, còn nay phục vụ cho việc triển lãm cùng là phòng thí nghiệm nên các con thiêu thân và côn trùng chết bám theo các bóng đèn dạ quang rồi rơi xuống các sinh vật quý hiếm nhiều mà đáng ra các hệ thống điện quang phải cần sắp xếp lại, song những nhà quản lý ở đây đã không nhận ra. Một nhân viên đã nói với chàng: chúng tôi phải làm công việc bảo quản trong sự cố gắng hết sức vì sự đeo bám của côn trùng từ ánh đèn rơi xuống nhiều vô kể. Những lời nói thật sự từ cái tâm của những con người hết lòng phục vụ và luôn được tuyên truyền chính họ là chủ. Song các ông chủ thật sự lại là đảng cầm quyền với những con người từ hoạt động bí mật trong chiến tranh, nay đi bổ túc văn hoá mà nhảy vọt thành lãnh đạo, nên đất nước mới thật là thảm hại. Thiện Nam cũng nhận ra chiếc bục giảng, nơi các bài tập thuyết giảng của các Thầy Phó tế diễn ra ở đây mà chàng có dịp chứng kiến. Trong thâm sâu từ đáy lòng chàng với sự kính trọng đã có biết bao con người mang Tin Mừng đến muôn dân, mang đến sự yêu thương giữa con người từ bục giảng tập sự này, chàng đưa tay lên sờ bục đá, những âm vang như Thầy là Đường đi là Sự thật vẫn còn vọng mãi đâu đây.

Một đất nước thiếu hẳn những người chuyên môn nhưng ai cũng muốn làm thầy, không ai chịu làm thợ, xuất phát từ một quan niệm Á Đông thời Khổng Mạnh vẫn còn đè nặng trên dân tộc này: ai cũng muốn làm kẻ sĩ, chỉ muốn ngồi trên ăn trước, thích chỉ tay năm ngón hơn là bắt tay vào làm, thỉnh thoảng ngâm vài ba câu thơ, trích dẫn đôi câu danh ngôn tục ngữ cho gọi là trí thức. Ngay cả các nhà lãnh đạo trước nhu cầu thiếu thốn nguồn nhân lực ứng dụng ngày càng chuyên môn hóa, song nếu bảo cho con em của họ vào các trường nghề thời chắc một trăm phần trăm không có vị nào xung phong. Và ý thức toàn xã hội rất khinh miệt những người lao động bằng tay chân gọi là thợ. Thực tế các trường dạy nghề chiêu sinh không có mấy ai ghi danh vào học. Trong khi cả phụ huynh và chính bản thân sinh viên cũng thừa biết rất rõ tốt nghiệp đại học ra sẽ không biết làm gì nếu phải độc lập để đứng ra đối mặt với cuộc đời. Quả là bài toán khó giải cho những nhà chiến lược hoạch định nên kế sách đào tạo con người, khi cả một dân tộc không phải không có cây gậy dẫn đường nhưng vì duy ý chí thiếu tự tin, cùng nhau hò dô ta bê nguyên cái của người khác về trong khi có sự cách biệt giữa các nền phát triển khác nhau, ý hệ khác nhau, nhất là bề dày của nền tảng khoa học mỗi bên giữa có và không. Nên ngay cả những người tâm huyết hay có máu kinh doanh trong việc giáo dục đều rất khó mở ra những mô hình đầu tư để lấp được khoảng trống của một đất nước trên đà phát triển, một khi các nhà lãnh đạo loạng choạng với cây gậy dẫn đường, khiến cho dù các công dân có tâm huyết cách mấy cũng dễ bị rách việc lúc dấn thân sớm trở thành thiêu thân. Một đất nước sinh viên đã tốt nghiệp đại học, nhưng khi xin việc làm, phải chạy đôn chạy đáo để có loại chứng chỉ A tin học, hoặc bằng B anh văn, hầu mới mong sớm được chấp nhận! Vậy phương tiện để đạt đến nội dung giáo dục trong thời đại bùng nổ thông tin, vai trò của nhà trường như thế nào trong việc sử dụng công cụ học đường ngay cả ở bậc tiểu học... Và sinh viên đại học sau khi tốt nghiệp, có mấy bạn nói được một ngoại ngữ chứ đừng bàn đến chuyện thông thạo, như vậy làm sao có sự thông hiểu giữa các dân tộc để cùng hướng đến phát triển. Nhiều sinh viên luật mà chàng gặp rất xa lạ với luật đối chiếu, nếu không nói là một điều hoàn toàn xa lạ, các cô cậu cho biết nhu cầu trước mắt là chỉ cần học qua các nghị quyết, sắc lệnh trong nước để nhận được tấm bằng hầu thay thế thành phần thẩm phán không có bằng cấp hiện nay. Không ai nói cho họ hay và họ không cần biết khi bước chân đến phi trường quốc tế nào đó thời tiếng bản xứ không còn được dùng phổ thông nữa. Ngay cả việc đào tạo trong các Tiểu và Đại chủng viện cũng vậy, các Linh mục chịu chức trong thời Cộng sản khó tìm thấy có vị nào nói được một ngoại ngữ. Đó là sự thực.

Thiện Nam nhớ lại một hôm chàng đi dạo quanh bờ hồ Xuân Hương, khi đến gần một nơi vui chơi thiếu nhi, nhiều học sinh đang nô đùa nơi khu giải trí của thành phố cùng các bạn, Thiện Nam tiến lại cùng ngồi vào xích đu với các em rồi dò hỏi tại sao trong giờ học mà các cháu lại ra công viên vui chơi, chúng đồng thanh trả lời: Cô giáo bận cộng điểm nên chúng cháu được giải lao mấy hôm... Thiện Nam kêu trời một tiếng, bọn trẻ lấy làm lạ và thêm vào: Cô giáo bận lắm, tội nghiệp lắm, chúng em thương cô giáo lắm... Bọn trẻ vẫn chưa hiểu với tiếng Trời, chàng nói đó là một công việc các cháu cũng có thể làm được và có khi sẽ làm rất nhanh... chàng nhìn bọn trẻ khi chúng đang hô hố mắt nhìn bỡ ngỡ... đó là nếu các cháu biết computer.

Computer là gì hở chú? Chúng hỏi thật và có lẽ đây là lần đầu tiên trong đời các cháu nghe đến từ ngữ này. Tiếng Việt gọi là vi tính... nó cũng dùng để chơi game rất tuyệt vời nữa, nhất là giải những bài toán khó, còn giải quyết công việc chỉ là một trò chơi thông minh trong khoảnh khắc... Những đứa trẻ nghe chàng nói với ánh mắt hồn nhiên của trẻ thơ đầy ngớ ngẫn nhìn trời: Thật thế hả chú... Chàng mường tượng đến các nhà lãnh đạo và mơ màng dù đang ngồi bên các cháu, họ chạy đôn chạy đáo để xin viện trợ, để tìm đường cứu nước nhưng có lẽ đã không bao giờ cùng ngồi lại tìm lấy chính mình trước tiên. Thiện Nam nhớ lại một phiên tòa xử công khai mà chính chàng là nạn nhân khi các ông này nhảy toán lên chửi bới đế quốc và bị can đứng lên xin phát biểu: -Thưa ngài, hãy bình tĩnh mà xét xử... xin đừng có nóng... hãy ngồi xuống... Viên chánh án tức giận muốn điên lên như có thể nếu tử hình được ngay bị can càng tốt, mặt lão đỏ rực lên và mắt quắc lại đầy tia máu, phiên toà có đến cả ngàn người tham dự trở nên im lặng tuyệt đối kỳ lạ trong ánh mắt ngỡ ngàng dồn về bị can và viên chánh án không còn kiềm chế được nữa.

Rồi những gì chàng được biết về Tây Nguyên qua các bạn hữu mới vào tù khi bản án sắp mãn hạn: ở Kon Tum có rất nhiều giáo viên dạy trường mầm non không biết chữ, nhiều lắm thuộc các vùng miền cao và trên khắp đất nước này các giáo viên từ bậc Tiểu học, Trung học với cả Đại học hãy còn mù vi tính!

Thay vì hỏi các em thích môn học nào nhất, Thiện Nam lại hỏi các em lười môn nào nhỉ? Hết thảy bọn chúng dù chỉ ở bậc tiểu học nhưng đều trả lời: đó là môn lịch sử, chúng em rất sợ môn này, chúng em không muốn họcvì ở trường Thầy Cô khi dạy cho chúng em cũng không đoan chắc việc đó có thật hay không, còn về nhà bố mẹ đều nói rằng anh hùng Lê Văn Tám là không có thật, nên chúng cháu không thích học... Cả bọn đều cười: chúng con đứa nào cũng ít điểm về môn này. Quả thật khi về tận các vùng nông thôn chàng mới hiểu rõ hơn tại sao qua những bài luận văn tốt nghiệp các em dám viết rằng “Hai Bà Trưng đã nhảy xuống sông Tiền, sông Hậu mà tự vẫn, hoặc Chị Dậu là vợ anh Trỗi, Nguyễn Thị Minh Khai là vợ ông Hồ” !

Những thương binh thời đại

Trở về Sài Gòn, nhân một buổi tiếp tân để giới thiệu về các trường đại học nước ngoài tại nhà hàng Equarial, chàng được gặp nhiều giáo sư trong cũng như ngoài nước, Thiện Nam kể hết những gì nghe và chứng kiến tại thành phố mộng mơ. Mọi người đều đồng ý với Thiện Nam đó là một môi trường rất tốt cho việc đầu tư giáo dục và đã có trong bản đồ đối với bất cứ ai khi muốn đầu tư giáo dục vào Việt Nam, song tất cả đều có ý kiến chung: Ban lãnh đạo tỉnh Lâm Đồng là trở ngại chính. Giới đầu tư cho biết những người Singapore muốn xây dựng một Đà Lạt mới ở Đankia Suối vàng, nhưng rồi khi khảo sát xong vùng cao nguyên quá tươi đẹp trong thèm thuồng đành phải rút lui. Bởi lý do làm vì cái chung nhưng các mối quan hệ để đạt đến mục đích ở thành phố này đều thành bại từ cái riêng, nên hạch toán ra sẽ không biết có bao nhiêu gói quà mới đủ cho cái Tỉnh ủy từ đồng chí thư ký đến ông bí thư, Uỷ ban nhân dân các cấp tư Phường xã, khu phố... cả một tập đoàn đến nhức đầu. Có nhà đầu tư khi trao đổi với Thiện Nam cho biết rằng anh thư ký ở văn phòng bí thư, các chuyên viên ở Tỉnh đó mới thật là quan trọng, nếu không thông qua người này sẽ không bao giờ được gặp các bí thư, có người cười thêm vào tại Đà Lạt hả! Thư ký bí thư mà tặng rượu vài trăm đô nó không thèm nhận đâu và còn phong bì nữa và phải tìm ngõ ngách đến tận nhà nó cơ... Ôi thôi thành phố sương mù thời hết nói.

Một Giáo sư và cũng là một nhà đầu tư phát biểu: Tôi đã từng thăm quan và suy tư về chương trình đào tạo của các nước đang phát triển, nhất là các nước châu Á, tâm lý chung ai cũng thích có bằng cấp thật nhiều như khi đi ngoài đường ở các nước này, chúng ta thấy đầy các bảng hiệu về mọi vấn đề, nghĩa là ai cũng thích có chút danh trong người, vậy đào tạo thành những chuyên viên giỏi trong mỗi nghành nghề mà theo mô hình một số nước trên thế giới đã thực hiện: các kỹ sư thiên về lý thuyết để nghiên cứu cao hơn trong lãnh vực chuyên môn thời nhiều, nên hãy hướng quyết định của các bạn về việc nên mở ra một mô hình đào tạo ra các tay nghề cao cùng danh xưng trên văn bằng tốt nghiệp là Kỹ Sư Thực hành, chứ đừng gọi là thợ dù là bậc mấy chăng đi nữa, nghe ra ai cũng thích hơn vì với tên gọi văn bằng như thế, cả chính bản thân cá nhân và gia đình xem ra dường như đều có sĩ diện trong đó.

Một cô bạn của chàng cũng có mặt trong trong buổi hội thảo, nàng cũng sinh ra tại Đà Lạt tên là Diệu Lan, người bạn này đang hợp tác với các công ty Singapore, một đối tác quan trọng của Việt Nam trong thời điểm này, nên cô bạn biết rất nhiều về các nguồn vốn vay nước ngoài. Lan nói: Singapore nó bỏ cuộc mình dấn thân, mấy hôm sau nàng giới thiệu Thiện Nam với một nhân vật ở Tòa Đại sứ Mỹ, Hà nội, tên là Aveva, người đàn bà này có tên thật là Ngô Thị, quê gốc Di Linh, không rõ di cư đến Hoa Kỳ năm nào nhưng hiện là Việt kiều Mỹ. Trong một lần từ Hiệp Chủng Quốc qua công tác, vào Nam làm việc có sự chứng kiến của Thiện Nam khi có người biết rõ là người Đà Lạt, nên muốn gọi cho ra thân mật với tên thật thì bà ta la toán lên khiến các đối tác phải đánh lảng vấn đề có vẻ tế nhị này sang chuyện khác.

Chính Aveva người Mỹ gốc Việt này đã giúp Thiện Nam gặp người đại diện ngân hàng Âu Châu, họ đã trao đổi với nhau về những gì trước đó thì chàng không rõ, thế nhưng khi gặp Vị đại diện ông ta rất vồn vã, không lâu sau khi có sự làm việc giữa Thiện Nam và đại diện của ngân hàng Âu châu, chàng đã nhận được một giấy báo đồng ý cho Thiện Nam vay vốn đế làm trường tại Đà Lạt. Về sau chị Aveva cho chàng biết ông ấy cũng là người gốc Đà Lạt, và chàng không ngờ theo lời thuật lại nhân vật này rất mong Nhà nước Việt Nam giảm bớt thủ tục để có thể giải ngân nhiều nguồn vốn muốn đầu tư vào một đất nước nghèo nàn. Aveva cho biết ông rất mơ được về Đà Lạt, chính hai ngôi mộ to lớn xây bằng đá ong và nằm trên khu đất Thánh Đà Lạt là nơi an nghỉ của thân sinh và thân mẫu của ông. Ông mơ được gặp lại những người thân yêu trước khi Nghĩa trang bị di dời phi táng. Nhân vật này mang quốc tịch Pháp và phu nhân người Nhật rất duyên dáng.

Sau nhiều lần hội thảo giới thiệu các chương trình du học, về việc đầu tư xây dựng các đại học nước ngoài tại Việt Nam, Thiện Nam quyết định tìm gặp lại các bạn khoa bảng của chàng trước đây mà nay vẫn còn sống tại Kinh đô cũ Sài Gòn, người nào cũng tỏ ra ủng hộ việc mở trường và chỉ còn bàn phương cách thực hiện. Bác sỹ Vân, phu nhân của ông Mười Anh, người bạn vong niên mà chàng đã quen biết trong tù. Bà tốt nghiệp tại Đại học Y khoa Sài Gòn và là một trí thức danh tiếng trong Mặt trận dân tộc giải phóng miền Nam Việt Nam. Ông từng là một lý thuyết gia của chế độ đặc trách về tôn giáo, cha đẻ của Hội Phật giáo Việt Nam và là Kiến trúc sư của Giáo hội Phật giáo Campuchia khi Việt Nam xâm chiếm xứ Chùa Tháp. Không ai ngờ người phụ nữ mảnh mai, nhỏ con ấy lại là một người đàn bà có nhiều ảnh hưởng trong giới trí thức của miền Nam, với những gì trình bày của Thiện Nam, bằng tâm huyết Bà đã tập họp một lực lượng trí thức toàn các Giáo sư Tiến sĩ đứng ra hỗ trợ cho trường trong tương lai. Hai vợ chồng Ông Bà đều đã xin rút tên ra khỏi đảng Cộng sản Việt Nam, mặc dù bị tước hết đảng tịch sau đó, mất sạch mọi quyền lợi mà những người Cộng sản không bao giờ chịu buông khoản hầu bao hậu hỉ này, thế nhưng dù mất mát tất cả nhưng Ông Bà rất lạc quan.

Với một đội ngũ cố vấn do Bs Vân qui tụ, Thiện Nam đứng ra với tư cách sẽ là Chủ tịch Hội đồng quản trị của nhà trường trong tương lai, chàng trở lại thành phố sương mù. Trước khi lên đường Bà Bs có tổ chức cuộc họp mặt tại tư gia Ông Bà lúc đó ở đường Phùng khắc Khoan, ngôi biệt thự khang trang đối diện với Lãnh sự quán Pháp. Họ gồm giới thân hữu của Ông Bà toàn Bác sĩ, Kỹ sư và Tiến sĩ... Ông Phan Tường nhận làm cố vấn, Ông Kỹ sư Tô sẵn sàng nhận đảm trách Hiệu trưởng và các thành viên trong Hội đồng quản trị .v.v. Không một ai từ chối gì khi được đề nghị và cũng không ai đề nghị thù lao gì cả dù có nhiều nhà trí thức rất khó khăn. Song vấn đề là mục đích đào tạo để đặt tên trường cho danh chính ngôn thuận. Dù cùng ngồi với nhau nơi đây toàn là Tiến sĩ hết, thừa đủ điều kiện để thành lập một Trường Đại học, nhưng nếu thế thì cũng không có gì để khai phá đưa đất nước này thoát ra khỏi nền nông nghiệp lạc hậu cũng như kỹ thuật quá kém cõi. Tất cả cùng quyết định cứ theo chiến lược hoạch định của nhà nước mà làm. Trung ương không phải không có những cố vấn giỏi, kể cả những con người thực hiện tối ưu, nhưng họ sẽ không bao giờ làm vì thật sự nó không mang lại gì về lợi ích cho cá nhân và gia đình ngoài mấy tờ giấy khen thưởng mà ai in ra cũng được, có khi còn xinh đẹp sạch sẽ hơn. Sách lược mà ai cũng thấy: nhu cầu thật sự cho sự phát triển là đào tạo nghề. Nghề nghiệp trang bị cho các công dân không chỉ với cái búa, cái liềm mà là một con người toàn diện: sống và làm việc có trật tự, biết mình có thể làm được gì để nuôi vợ con và không làm được việc gì, khả năng của tôi đến đâu và từ đó tôi có quyền được hy vọng những gì. Hà tất không thể là một lao công đi từ bổ túc mà nhảy lên Bác sĩ, nói như thế không có nghĩa là giáo dục không tạo ra sự biến đổi, nhưng thật sự con người muốn thành tài phải qua sự đào tạo từ nền tảng.

Các Giáo sư đều có kết luận: thành lập Trường dạy nghề tư thục và lấy tên vị Bác sĩ khám phá ra cao nguyên Lâm Viên để đặt tên cho trường. Thế nhưng nếu lấy tên dạy nghề sẽ không có ai chịu học trên đất nước này sẽ là vậy. Thiện Nam đề nghị tên: Trường Công nghệ Yersin. Đó là bước đầu cho dễ xin giấy phép, rồi sau đó sẽ tiến lên Cao đẳng để văn bằng tốt nghiệp của các em sẽ ghi là Kỹ sư Thực hành. Tất nhiên với mục đích đào tạo như thế khi ra trường các em sẽ có vai trò trong một xã hội với các khu công nghiệp cũng như việc đáp ứng nhu cầu xuất khẩu lao động rất nhiều. Tất cả đều nhất trí, gọi theo danh từ thời thượng dưới chế độ Cộng sản và cuộc toạ đàm kết thúc, ai cũng cười vui ra về.

Một buổi sáng Thiện Nam đến Sở Giáo dục Tỉnh Lâm Đồng đệ đơn xin thành lập trường, khi nghe đến dạy nghề, cô văn thư như lên giọng hơi mạnh rồi dừng lại: -Học nghề hả? Một cách máy móc người nhân viên hướng dẫn chàng hãy qua Sở Lao động thương binh mới có chức năng. Cô giáo này còn khuyên Thiện Nam nên tìm ngành nào khác mà kiếm sống, còn mở dạy nghề thà về nhà mở xưởng rèn dao kéo còn hơn, ở đây sẽ không có ai học đâu vậy. Thiện Nam chào cảm ơn và đến thẳng Sở Thương binh, chàng được hướng dẫn đi loanh quanh, không ai biết trách nhiệm thuộc về phần ban nào, cuối cùng họ đẩy chàng vào phòng hành chánh quản trị, tại đây viên trưởng phòng tiếp đón rất nhã nhặn, ông cũng nói rõ đây là công việc hoàn toàn mới mẻ nên xin anh cứ để hồ sơ tại đây, chúng tôi sẽ chuyển đến cơ quan chức năng giải quyết. Họ hẹn chàng một tuần mới trả lời. Thiện Nam cố gắng ở lại một tuần lễ chờ kết quả, chàng tiếp tục tìm hiểu về môi trường cùng các nhu cầu thực tế tại địa phương nhiều hơn. Cũng không có gì lạ của một thành phố chết, một thành phố chỉ vực lên trong vài ngày có du khách thoáng qua trong các dịp lễ, rồi vụt tắt lịm trong yên tĩnh, cho dù số sinh viên tập họp về đây học tập trên cả vạn người.

Đúng ngày hẹn chàng trở lại nhưng văn phòng hành chánh trống trơn, thấy chàng họ đoán là khách lạ có nhu cầu đặc biệt, nên một vài người từ các phòng khác chạy đến và báo cho chàng biết cán bộ đều đi họp, họ trấn an chàng cố gắng chờ đợi đến cuối giờ xem sao. Rồi một người trung niên mập mạp đi ngang qua dừng lại gợi ý nói chuyện với Thiện Nam. Chàng ngồi đây và quan sát từ sáng đến giờ khuôn mặt người nào cũng ung dung, không có gì vội vã, đúng là phong cách của những người bị thương tật mà phải làm việc, không rõ nhận xét của chàng có đúng vậy không hay vì chàng đang ngồi tại một Sở có tên của những người thương tật khiến chàng liên tưởng như thế. Ông bạn béo này còn khuyên chàng một cách lạc quan: đến Lâm Đồng thời phải có chữ kiên mới mong có kết quả cho công việc. Anh thấy đó hằng ngày có nhiều người thương binh, gia đình liệt sĩ đến chửi rủa chúng tôi và chửi thẳng tên cúng cơm của bà Bộ trưởng... Thiện Nam khi đến Lâm Đồng chàng đã chuẩn bị lót lòng những bài học này và chữ kiên ở đây quả có nhiều nghĩa trong tiếng Việt và đây cũng chỉ mới là màn đầu.

Vào cuối giờ của ngày hẹn có một nhân viên xuất hiện và hỏi chàng nếu có nhu cầu thì chiều trở lại, ông ta nhấn mạnh ở đây có nhiều đột xuất lắm. Khoảng đầu giờ chiều Thiện Nam trở lại, hầu như giờ PM không ai làm việc ở đây kể cả Giám đốc sở... trừ văn thư và bảo vệ. Chàng phải trở lại vào sáng ngày hôm sau, viên trưởng phòng hành chánh cũng lịch sự và xem như không có chuyện gì xảy ra: chúng tôi đang nghiên cứu và cũng không biết theo yêu cầu của anh là thành lập trường mà Sở chỉ có chức năng cấp giấy phép cho cơ sở nhỏ, vậy anh hãy nhận số nghị định về trường nghề nghiên cứu rồi hãy trở lại, chúng tôi sẽ giúp giải quyết sau. Thiện Nam mang tập tài liệu gồm những qui định về đào tạo nghề.v.v. Với tập hồ sơ này xem như đối với họ đã xong, Thiện Nam liên lạc thường xuyên để có sự hướng dẫn cụ thể trong khi cả một tập thể Giáo sư tại Sài Gòn nôn nóng và cả Ngân hàng Âu Châu cũng thế... Nhưng tất cả họ là các thương binh thời đại, tác phong làm việc của chế độ toàn trị đó là dân cần họ còn họ không có gì cần dân, bây giờ huy động toàn dân chỉ thêm rắc rối nhất là chuyện các công thần. Ai ở chức vụ nào thì cố bám trụ cho vững và yên thân mà hưởng mọi thứ từ thuế của dân đổ vào ngân sách nhà nước, cứ thế mà bòn rút.

Bắt tay với Chú Sam không biết còn hay mất,

Chơi với Việt cộng không biết què hay bại.

Thời gian chờ đợi và nhận thấy việc đi lại với Sở Lao động không mang lại niềm hy vọng nào, chàng dò tìm đến cơ quan đầu não gọi là Tỉnh ủy, tất cả vào thời này đều nằm ở đường Nguyễn Du, Đà Lạt. Chàng vào thẳng văn phòng và xin gặp viên bí thư, nhưng viên thư ký ở đây cho biết đồng chí bí thư đã về họp ở trung ương, và ông ta trong sự chân thành sau khi biết mục đích của Thiện Nam là muốn đến đây để xây dựng trường cho con em vùng Tây Nguyên, ông ta tỏ ra quí mến chàng vô cùng. Ông bảo nhỏ với chàng hay anh cứ vào thẳng nhà ông ta, luôn có bà ở nhà, sự thường những việc đàn ông không giải quyết được đàn bà đều dễ mấy tay, họ giúp làm được tất.

Phu nhân của Ngài Bí thư cũng lịch sự mời chàng vào phòng khách, ôn tồn tiếp chuyện nhưng thần sắc của bà lộ rõ ra bên ngoài không ổn tí nào. Người đàn bà có giọng Quảng còn nguyên âm gốc rất nặng đã nói nhỏ với chàng rằng gặp một người có tấm lòng như Thiện Nam, ông nhà bà sẽ rất tâm đắc, thế nhưng bà càng xuống giọng nhỏ hơn như muôn nhích gần vào tai chàng: -ổng vừa có điện từ Hà Nội về đã có lệnh đưa lên trung ương rồi, không phải lên chức đâu mà bị đá lên đó, bà cố nhìn thẳng vào Thiện Nam như để cho chàng hiểu và cảm thông với hoàn cảnh của bà. Chàng nghe rõ tiếng thở dài dù cố kìm trong lúc tiếp khách: -Căn nhà biệt thự này, tôi đã sửa chữa rất nhiều, anh trông nhà xây từ thời Tây, nhưng bây giờ phong cách rất Á đông có phải không, nhưng rồi sẽ phải giao lại, tôi đã có kế hoạch hoá giá hết rồi nhưng không kịp thời gian nữa rồi, ở đây mà hết làm nó ào tới lấy nhà thôi... Phu nhân cho biết thuộc dòng dõi cũng gốc ông bà là Tri Huyện ngày xưa, rồi theo cách mạng và nguyên là nữ sinh nổi tiếng một thời đã là hoa khôi tại Trường Nữ Trung học thị xã Quảng Ngãi.

Chàng chào từ biệt nhưng chưa ra khỏi cổng đã có một người đàn ông trạc ba mươi cũng nói giọng miền Trung, người ta hay quen gọi là dân liên khu năm, người này kè theo bên chàng, Thiện Nam thấy thật ái ngại cái kiểu cách thân mật giống bọn đồng tính, chàng càng rụt người lại né tránh khi người đàn ông sang trọng, bảnh bao càng ghé sát người để muốn nói điều gì. Ông ta mở lời trước: -Anh cần gì... với dự án của anh cả triệu đô vậy chỉ cần chi mười phần trăm thôi là ngay ngày mai có giấy của Sở Kế hoạch ký cho phép đầu tư xây dựng ngay. Tôi là người nhà của Ông Bí thư đây, tôi là cháu của ông bà, nếu anh không tin thời còn tin ai nữa ở cái tỉnh này. Thiện Nam tự hỏi quả nó là người trong nhà nên những gì mình vừa nói với bà ấy nó nắm hết cả, đúng là tai vách mạch rừng và cao nguyên Lâm Viên lại lắm rừng nữa. Y còn tiếp lời cho đến khi gọi được taxi, ở Đà Lạt vào thời điểm này dù là thành phố du lịch nhưng gọi được xe rất khó, “...nhà đầu tư hãy tin vào tôi đi đây là một cơ may hiếm có vì... tôi nói nhỏ cho nghe... Bí thư sắp về trung ương rồi, cơ hội cuối cùng đấy nhé. Ngày mai tôi sẽ có mặt ngay quán cà phê đối diện với khách sạn anh đang ở”. Chàng càng giựt mình mới thoáng qua thế thôi mà nó đã biết chỗ mình ở rồi. Thiện Nam kêu trời một tiếng và nhằm khỏi mích lòng, chàng cảm ơn vài lời trước khi nghiêng người và đưa chân lên xe. Chàng muốn thử đôi chân có còn hay không mà tại sao lại nặng đến thế, vì khoảnh khắc Thiện Nam nhớ lại câu nói: chơi với người Mỹ khi bắt tay với chú Sam lúc rút tay ra không biết có còn hay mất, còn khi chơi với Việt cộng thì khi rút chân ra không biết có bị què hay bại. Thật sự thì chàng đứng chờ xe quá lâu mà tê buốt cả hai chân.

Thế là công việc nạp hồ sơ đã kéo dài hơn ba tháng, những ai biết chuyện đều rất bức xúc. Ngày kia Thiện Nam trở lại thăm vị Linh mục mà chàng có dịp vận động sự cứu chữa giúp ông ngày nào. Ông vẫn tính nóng nhiệt tình dù nay đã gần sáu mươi. Vị Linh mục thay quần áo thường phục như mọi công dân khác và bảo chàng hãy lên đường theo Cha. Ông tiếp: ở thành phố này chỉ có đột kích đến nhà riêng may ra mới thành công. Cả hai cùng đến một tư dinh mà mới thoạt nhìn qua chàng biết ngay đó là ngôi biệt thự của ông Tám, ông đang tại chức với cương vị Phó chủ tịch Tỉnh đặc trách Văn Xã, nên ông nắm ngay vấn đề. Ông không nói gì cả và cũng không nhận ra người đàn ông mặc thường phục chính là một Linh mục mà tôn giáo với tỉnh Lâm Đồng này là điều tối kỵ, nếu không nói chỉ có lên bàn thờ cho thiên hạ thắp hương. Vị Chủ tịch nghe rất kỹ, ông chỉ nói có vấn đề đâu đó rồi ở Sở thương binh, nhất là họ mới đảm trách công việc đào tạo nghề, vậy hẹn ngày mai anh hãy đến tại Uỷ ban Nhân dân Tỉnh sẽ có người hướng dẫn. Cùng động tác giống như vị Linh mục trước đó, ông Chủ tịch cũng xem rất kỹ tờ giấy đồng ý cho vay để xây dựng trường của một ngân hàng Âu châu.

Đúng tám giờ sáng hôm sau theo đúng giờ hẹn, Thiện Nam có mặt tại phòng tiếp dân của tỉnh, cũng ông cụ tóc bạc phơ, người từng tự giới thiệu được cấp lãnh đạo tin tưởng mà chàng có dịp gặp trước đây. Thay lời chào ông lão bảo với giọng người Nghệ: -Lại có chuyện chi mà trở lại? Chàng chưa kịp trả lời thì có một chuyên viên từ văn phòng tay cầm dù ra đón một cách trân trọng: -Xin chào nhà đầu tư. Thiện Nam không đáp lại ngoài lời chào tối thiểu, chàng chỉ xách cặp bước theo. Anh chàng nhân viên này đưa Thiện Nam vào gặp viên Chánh văn phòng tỉnh, tại đây chàng có sự trao đổi cùng với các chuyên viên. Tất cả đều xem xét một cách cẩn thận về dự án đào tạo của trường, nhất là với danh xưng ai cũng có sự tán đồng: Trường Công nghệ Yersin. Họ hứa sẽ cấp phép. Thiện Nam không rõ sẽ được cấp loại phép gì bởi vì trên một đất nước người dân là chủ, nhưng chủ của dân là nhà nước và chủ các ông chủ lại là các bí thư đảng chủ. Thôi thì, chàng tự an ủi, muốn làm việc lớn phải có chữ nhẫn như Thầy Mạnh tử đã khuyên.

Thiện Nam trở về Sài Gòn, dù sao lần này cũng có tia sáng ở cuối đường hầm sau gần năm tháng mà vẫn chưa có điều gì xác tín để có thể xây dựng trường.

Theo lời hứa văn phòng Ủy ban sẽ gọi điện cho chàng và họ có gọi thật, nhưng anh chuyên viên này cho biết phải lên làm lại dự án và nếu có thể hãy gặp trực tiếp người gọi để được hướng dẫn. Tất nhiên chàng đủ thông minh để biết phải gặp ai hầu có thể mọi việc trở nên nhanh chóng. Thiện Nam muốn đến thẳng ngay nhà anh ta nhưng nghiệt nỗi anh ta và gia đình được ở ngay trong Uỷ ban, dãy nhà các cán bộ này nằm sau bên hông Tòa Thị chính. Nên chàng vào thẳng phòng chuyên viên trong giờ hành chánh và đúng như dự đoán anh ta hướng dẫn viết lại vài đoạn nhưng với điều kiện để dễ thông qua, nguyên văn mà chàng vẫn còn nhớ mãi: -Tôi có người anh ruột chuyên viết dự án anh hãy đem ngay đến đó với thù lao chừng vài triệu cho mỗi dự án, chứ còn trở về thành phố làm gì cho mất thời gian. Anh ấy làm xong ngày hôm nay, ngày mai anh sẽ cầm trong tay giấy phép đầu tư thôi. Thiện Nam nghĩ bụng ôi cái thời các bậc Thầy toàn là Tiến sĩ soạn thảo song phải nhờ mấy tên cò ban bùa phép nới thành thân. Quả thật vậy, khi chàng đồng ý giao cho thầy mo vẽ bùa, chuyên viên văn phòng là người em còn gọi điện liên tục thúc giục chàng phải cố gắng nhanh chân hơn vì lãnh đạo đã có kế hoạch ký giấy cho phép đầu tư xây dựng trường rồi và chỉ chờ mang nộp hồ sơ bổ sung là ký ngay.

Thiện Nam nhận được giấy phép từ tay người chuyên viên trẻ có anh làm “thầy bùa” cho các dự án tại thành phố sương mù. Từ lối ra khỏi phòng khách ủy ban chàng gặp Vị Phó Chủ tịch Tỉnh, ông Tám nói: -Tôi đã ký rồi đó, hãy về và lo giải ngân. Chàng gật đầu cảm ơn.

Chàng vừa về đến Sài Gòn và chưa gặp ai cả, từ sáng sớm hôm sau đã có điện thoại gọi mời chàng điểm tâm. Người ở đầu dây xin tự giới thiệu là Trưởng phòng giáo dục Lâm Đồng mà Thiện Nam đã gặp khi thăm quan thành phố trước đây. Chàng lên tiếng : -Thưa ông có nhu cầu gì vậy. Viên chức này cười và đáp liền tay: -Tôi đã biết cả rồi và tôi muốn bàn với anh một vài chuyện đó là muốn xây dựng trường thời phải có đất đai... chúng tôi có sẵn mọi thứ, nhân về họp ở trung ương, tôi muốn trao đổi hầu giúp anh nhanh chóng tiến độ đầu tư. Thiện Nam bảo rằng nói chuyện qua điện thoại cũng được, nhưng ông từ chối và nói điều đó bất tiện xin chàng cố gắng thu xếp và ông hết lòng muốn giúp chàng. Vào buổi chiều cùng ngày ông trưởng phòng gọi tiếp, không hẹn đến nhà hàng mà mời tới ngay tại tư gia của người thân ở Sài Gòn. Trong lần gặp gỡ này Thiện Nam nhớ mãi lời khuyên chân thành của ông: -Cho dù anh có hợp tác hay không với chúng tôi nhưng hãy nhớ ở Lâm Đồng: một là có cán dù che chắn từ trung ương, hai là phải có những tay gốc từ bên trong mới trụ được, tôi không tự giới thiệu là có đường dây nhưng tôi có thể giúp anh chuyện này. Và trước hết chúng tôi có sẵn nhiều khu khách sạn đang bỏ trống có thể biến thành văn phòng kể cả cải tạo thành trường học, về đất đai nếu cần để xây trường chúng tôi cũng sẽ giúp cho tập thể của anh nhận không hàng trăm mẫu tại đây nếu biết cách, nhất là trường hợp của các thầy cô sẽ được ưu đãi đầu tư quí giá vô cùng. Thiện Nam thành thật cảm ơn và hứa sẽ nghiên cứu những vấn đề rất nóng do ông quan tâm đề nghị.

Khi Thiện Nam trở lại thành phố sương mù, viên trưởng phòng này đã đưa chàng đến nhiều khách sạn để chào hàng, quả là có nhiều toà nhà đang bị bỏ trống một cách hoang phí. Một hôm tình cờ Thiện Nam được gặp viên Phó giám đốc Sở giáo dục ở đây, sau những lời giới thiệu ông ta ngỏ lời một cách tự nhiên: hãy xem và nếu có thể được hãy chọn khu nhà của tôi đang ở để làm văn phòng, tốt lắm... tốt lắm... chúng tôi sẽ hỗ trợ hết mình. Chàng cảm nhận khi gặp riêng là thế, còn lúc hữu sự tắc cầu mà đến cơ quan thì các quan chức như ông đều bận họp, nơi đây hé mở chút quyền lợi có phần béo bỡ ông đã đích thân mời chàng đến tư dinh và đưa đi dạo khắp không bỏ sót chỗ nào. Chàng cảm ơn một cách lịch sự và không hứa trở lại vì Thiện Nam cũng nhận ra sự hơi khó chịu của viên Trưởng phòng vẫn theo chân trong suốt cả buổi sáng hôm ấy. Thiện Nam đã không trở lại với cả hai nhân vật quan trọng của Lâm Đồng này, chàng nhận được nhiều nguồn tin báo đến cho biết họ đang chờ đợi rất nhiều và rất nóng lòng.

Về sau chàng cũng nhận được thông tin qua báo chí viên cán bộ trưởng phòng này đã bị ngưng công tác và không rõ có bị truy tố ra toà hay không vì tội giả mạo trong đường dây chuyên làm bằng cấp giả tại Lâm Đồng?

Những kỹ sư tâm hồn

phá huỷ bao tâm hồn

Thật vậy, trong giao tiếp với sinh viên từ các tỉnh Thiện Nam còn được biết không chỉ xảy ra việc làm bằng giả ở ngành giáo dục mà cả Y tế... khắp các vùng miền, tỉnh nào cũng thế nhất là Lâm Đồng và Đồng Nai. Lời một sinh viên: -Bạn muốn chứng nhận bệnh gì cũng có, như tại Đồng Nai, tình trạng mua giấy chứng nhận không chỉ xảy ra trong giới công nhân tại các công ty mà còn có các viên chức của một số cơ quan cũng đi mua bệnh án để được nghỉ việc hưởng theo chế độ bảo hiểm xã hội. Sau đây là phóng sự nho nhỏ của các phóng viên theo chân những người đi mua bệnh án: Muốn bệnh gì có bệnh đó, cần bằng cấp cỡ nào cũng làm được, tất cả đều có gốc sổ bộ hẳn hoi.

Nguyên văn theo lời tường thuật, thấy khách đến bà cò chào mời: “Mấy em đi mua giấy nghỉ bệnh hả? Chị quen nhiều bác sĩ làm trong các bệnh viện, các em muốn bệnh gì chị cho bệnh đó...” Sau khi đặt tiền cọc bà cò hẹn chừng hai hôm sẽ có chứng nhận, giấy có chữ ký của bác sĩ và con dấu đỏ của bệnh viện. Theo một trưởng phòng chính sách Bảo hiểm xã hội tỉnh Đồng Nai, có lúc chỉ trong ba tháng đã phát hiện khoảng ba trăm trường hợp hồ sơ nghỉ bệnh giả.

Người khoẻ nhưng thích bệnh triền miên để được hưởng bảo hiểm xã hội!

Theo các phóng viên thâm nhập vào các đường dây làm bệnh án giả này, họ đã chứng kiến và thấy có giấy chứng nhận nghỉ việc của công nhân viên chức được các cán bộ của Bảo hiểm xã hội tỉnh xác nhận đều có tên tuổi, chữ ký bác sĩ và dấu đỏ thật 100% của bệnh viện.

Và rồi con đường dẫn đền việc phi tang tất cả các hồ sơ cũng không xa khi có động tịch đâu đó về các sự làm ăn bất chính này. Trung tâm y tế dự phòng Tp HCM có dấu hiệu bất thường từ việc tiêu hủy hồ sơ. Hàng ngàn hồ sơ cấp giấy chứng nhận, cũng như hồ sơ đăng ký chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm đã bị tiêu hủy, trong khi hàng loạt vấn đề khuất tất xoay quanh những hồ sơ này chưa được làm rõ. Những quan chức có trách nhiệm thì đổ trách nhiệm qua lại lẫn nhau, cho đến khi chuyện quan trọng đã bị bại lộ, một viên chức Phó giám đốc bệnh viện đã nói: “Sở Y tế không được báo cáo vụ tiêu hủy hồ sơ, cho đến khi cơ quan điều tra đến hỏi thì mới biết chuyện”.

Việc hủy hồ sơ qua cháy Chùa, cháy chợ, đốt kho, hay nướng cả công ty vào lò lửa để phi tang mọi ngọn nguồn là chuyện bình thường của các quan tham trong một nền trị chính bá đạo. Nếu quả thị trường cũng là một bãi chiến trường thì đòn hỏa công cũng là một sách lược hiệu nghiệm.

Một câu chuyện bất hủ khác, đó là cơ quan điều tra Cảnh sát tỉnh Bạc Liêu hoàn tất kết luận điều tra vụ án nâng điểm tại Sở Giáo dục. Theo đó có hai mươi sáu bị can nguyên là cán bộ chủ chốt trong ngoài ngành giáo dục tỉnh Bạc Liêu bị đề nghị truy tố về các tội: lợi dụng chức vụ quyền hạn trong khi thi hành công vụ gây ảnh hưởng đối với người khác để trục lợi, làm môi giới hối lộ, nhận hối lộ và lừa đảo chiếm đoạt tài sản. Trong đó có cả Giám đốc và Phó giám đốc Sở Giáo dục bị đề nghị truy tố về tội lợi dụng quyền hạn trong khi thi hành công vụ. Đặc biệt ngoài ra còn có một trăm mười hai người liên quan đến hành vi đưa hội lộ để nâng điểm. Giám đốc Sở Giáo dục Hải Phòng cũng bị truy tố về các hành vi tội phạm như thế và nhan nhãn trên đất nước này các vị Thầy có sứ mệnh cao cả nhưng đã làm những việc “vĩ đại” thật là xấu xa. Những kỹ sư tâm hồn nhưng kết cuộc họ phá hủy biết bao tâm hồn.

Chùa Dơi đã cháy... Pho tượng Phật bằng gỗ có tuổi thọ bốn trăm năm bị cháy sém cùng bao pho tượng khác bị hư hại. Chắc chắn đàn dơi từ bao năm nay từng làm nên nét độc đáo của ngôi Chùa cũng qua một phen khủng hoảng và có còn nhận nơi này làm nơi bình yên đề trú ngụ nữa hay không? Đặc biệt trong vụ cháy văn hoá này không ai chịu trách nhiệm, sư đổ cho vãi, vãi đổ cho... qua lại lẫn nhau và kết cuộc dường như nhà nước này không có bộ phận phòng cháy chữa cháy... Người dân vẫn còn bàng hoàng về vụ cháy chợ Lớn Qui Nhơn, Bình Định, đó là trong khi lửa bốc cao dữ tợn thì những người có trách nhiệm bảo vệ chợ đang say xỉn la cà ở tận đâu đâu, các cửa chợ bị khóa chặt khiến những người ứng cứu không thể vào bên trong. Nhất là có chuyện buồn cười trong nước mắt các xe cứu hoả trên đường tới hiện trường có chiếc bị hư hỏng dọc đường, có xe đã bị khô nước tự bao giờ không ai biết. Cả thành phố Quy Nhơn đã nhìn đám cháy trong ánh mắt màu máu đỏ bất lực khi hàng ngàn, hàng trăm tỷ đồng tài sản của người dân dần dần biến thành tro bụi. Ngay cả vụ cháy lớn tại Trung tâm Thương mại Sài Gòn ngày nào cũng vậy dù các cấp lãnh đạo có ào ào kéo đến nhưng những phương cách thực hiện không được chuẩn bị từ trước do đó hậu quả xảy đến với những cái chết thảm của người dân là chuyện đau thương tất yếuNhững con người lãnh đạo từ rừng sâu xuống núi như truyện cổ tích rồi làm vua, việc lãnh đạo đất nước không còn là chuyện như đánh cướp ngoài đường, nó đòi hỏi phải được dạy dỗ, giáo hóa để dần quen trên con đường cầm cây gậy dẫn đường dẫn dắt dân vượt qua Biển Đỏ. Những con người từ trời rớt xuống mà lãnh đạo nên các công dân cũng lẳng lơ chơi vơi giữa trời! Cháy chợ có thể xây lại chợ mới đàng hoàng đẹp đẽ hơn, nhưng cháy một ngôi Chùa cổ, một Tu viện với những pho tượng mà giá trị không thể tính bằng tiền, người dân chỉ biết niệm: không biết có cơ quan nào chịu trách nhiệm bảo vệ văn hoá, thật sự đất nước này có Bộ Văn Hoá - Thể Thao - Du Lịch hay không?

Qua trung gian của một Giáo sư, Thiện Nam gặp viên Tùy viên văn hoá Lãnh sự Pháp tại Sài Gòn, sau sự trao đổi vị Tiến sĩ rất lấy làm hài lòng về tên trường, Bác sĩ Yersin là người Pháp gốc Thụy Sỹ và trong sự xã giao chàng không đề nghị gì, song ông nói rõ khả năng của phòng văn hoá Pháp ở đây chỉ giúp cung cấp sách báo cho trường sau này mà thôi. Chàng cáo từ và mãi về sau Thiện Nam cũng không có sự gặp gỡ nào với Lãnh sự Pháp nữa dù vẫn thường liên lạc với nhau qua thư từ. Những tấm danh thiếp, những lời xã giao từ Ngài Tổng lãnh sự đến các tuỳ viên vẫn giữ những kỷ niệm tốt trong chàng, nhất là các bài viết từ báo Pháp như tờ Courier phóng sự về Trường Công nghệ Yersin, Thiện Nam vẫn còn giữ mãi. Với chàng và các Thầy cô khác cũng vậy: Người Pháp dù không giúp được gì nhiều cho trường, thế nhưng cách giao tiếp đối xử thể hiện nét văn hoá tuyệt vời giữa con người với con người, chính đó mới thật sự là một nguồn vốn đầu tư quí giá vô cùng cho nhà trường.

XII

Hòn đá đỏ

Cũng trong dịp về làm việc tại Sài Gòn lần này, Thiện Nam tiếp xúc với gần hết các ngân hàng lớn tại thành phố để có thể thông qua thủ tục giải ngân. Quả thật những thủ tục giấy tờ quá nhiêu khê, đến nỗi vị Đại diện Ngân hàng Âu châu phải thốt lên: cứ đòi hỏi như thế này thì mãi mãi Việt Nam vẫn cứ nghèo. Thậm chí trước đề ghị cho vay hy vọng mang lại hiệu quả tốt cho xã hội, nhiều chuyên viên tài chánh đã khuyên chàng cố gắng có sự liên hệ với một Ủy viên trung ương nào đó chỉ với một cú điện thoại hay một lệnh ngầm là bọn ngân hàng ký ngay, chúng vừa bò, vừa dạ mà ký, còn chờ thông qua các thủ tục thì hãy đợi đấy. Tất cả những qui định của luật pháp như sắc luật, sắc lệnh, nghị định này nọ.v.v. Nó chỉ là những rào cản với những công dân hạng hai đang đứng bên ngoài, còn những ai giữ chân thật chặt trên hòn đá Đỏ cũng đồng nghĩa với việc đương nhiên đứng trên pháp luật.

Trong thời gian chờ đợi được cấp giấy phép, ngày nào Thiện Nam cũng tìm mọi cách tiếp cận với mọi thứ ở đây từ khách sạn, chợ búa đến trường học, nhất là các cơ sở vật chất để chuẩn bị xây trường. Chàng đến đồi Mai Anh, ôi khung cảnh tuyệt đẹp dưới bàn tay của quý Nữ tu dòng Bác ái Vinh Sơn, ở đây cũng còn nhiều đất trống rất lý tưởng cho việc dựng trường, có cả một sân bóng dưới đồi bên sau nhà nguyện đất đai thênh thang làm sao. Thiện Nam được Quý Bà Bề trên ở đây tiếp và rất ân cần vì như chàng đã nói rõ về mục đích đến đây để tìm nơi có thể dựng trường. Các Bà còn cười và bảo đừng có dựng nước mà chết cả đám! Các Nữ tu cho biết họ thích sứ mệnh này vô cùng nhưng mãi mãi có không bao giờ xin được giấp phép. Tất cả vì sự dè chừng nghi ngờ nhau giữa Nhà nước và Tôn giáo. Ở đây nếu làm được một tí là bị nắm đầu, một nữ tu có tuổi thêm vào ngay cả việc giúp thuốc men cho người dân tộc bị ốm đau từ các buôn làng xa xôi cũng bị theo dõi, cả người cho và người nhận đều trong sự lén lút sợ hãi. Những cánh lan rừng, hoa đỗ quyên, các sợi dây lan hài đu đưa nhẹ theo gió thoảng từ những người dân tộc anh em tạ ơn Đức Mẹ được các Nữ tu chăm sóc và xếp thành hàng dài trong khu vườn “thượng uyển” của nhà dòng mà khách thăm quan đều được hướng dẫn thả bộ một vòng, cho đến nơi phần mộ của Phu nhân một Toàn quyền Pháp trước đây trong ước nguyện được chôn cất nơi Bà dừng chân nhiều nhất. Thiện Nam nhìn lên vòm ngôi Thánh đường, Bà Bề trên liền cho biết chính các chị em trong nhà dòng đã thay phiên nhau leo lên vòm lau chùi và đánh bóng sáng đẹp như thế. Nhà dòng không có tiền để thuê mướn ai cả. Bây giờ có du khách đến thăm còn trước thời mở cửa hầu như vắng lắm, không ai dám đến. Nhà nguyện cũng được trùng tu nhiều lần và trong thời chiến tranh có lúc bị trúng bom hư hại rất nhiều, nhưng tượng Đức Mẹ vẫn đứng nguyên không sao cả. Có thể có tiếng của một người dân tộc nào đó rên la trong đau đớn đâu đó vọng lại, người nữ tu lòng se lại, Thiện Nam nhận thấy Bà dừng lại và lắng nghe: ...phải cho nó uống thuốc, hai vợ chồng nó bồng bế nhau đến đây giữa đêm khuya từ tận Lang Bian xa xôi. Trước khi chia tay Bà còn cho một tập sinh đưa chàng xuống ngay dưới triền đồi, nơi có sân bóng để xem nay mai biết đâu có thể dùng làm được phân xưởng gì đó mà giúp các trẻ em lang thang.

Chàng chia tay người tập sinh và nhận thấy dù cố giấu kín nữ tu vẫn lộ ra niềm sợ hãi: Đó là từ vực sâu của thung lũng, có một cái hang bên trong cất lên cái chòi nhỏ, thoát ra tiếng la khóc lóc kêu cầu Đức Mẹ. Đó là nơi cư ngụ của những nữ tu bị tâm thần, bị điên. Thiện Nam muốn tiến lại gần nhưng người tập sinh cho biết chưa có phép Bề trên xin hãy hẹn lại sau và người này nói: -Không sao đâu mỗi trưa đều có các nữ tu khác mang cơm nước đến.

Từ đồi Mai Anh, Thiện Nam trở lại trung tâm thành phố với nhiều khách sạn không to lớn lắm nhưng đều đóng kín, nó chỉ thật sự hoạt động khi có du khách đến vào những dịp lễ. Chàng nói thầm trong bụng hãy biến bớt khách sạn thành giảng đường và phòng thí nghiệm, có biết bao nhiêu người không nhà không cửa chính ngay tại thành phố này và các trường học không đủ lớp, phải thêm ca ba ca tư! Chàng trở lại trung tâm thành đoàn Cộng sản tại đường Quang Trung, Đà Lạt nhiều lần, nhưng những người có mặt đều cho biết các bí thư hoặc vừa mới đi hay bận họp. Thiện Nam tin tưởng nơi đây các bạn trẻ sẽ giúp được nhiều trong việc hình thành nên các cơ sở đào tạo nghề, nhưng quả là vô vọng. Có khi chàng ngồi quanh khu thành đoàn này hàng giờ và tìm hiểu xem họ làm gì với công việc mỗi ngày, ngoài việc hát hò, chạy qua chạy lại như đang trong những buổi dã ngoại... nơi một cơ quan đầu não của thanh niên mà kẻ rượt người đuổi thật lố nhố, khiến chàng thất vọng vô cùng. Thiện Nam đến đây là để tìm hiều về Hội quán thanh niên, một trung tâm sinh hoạt rất khang trang rộng rãi có từ thời Bà Ngô Đình Nhu và cũng do chính Bà xây dựng cho thanh niên sinh hoạt giải trí, nhưng nay bỏ hoang phế cỏ mọc cao hơn người cùng rác rến vứt bừa bãi, còn bên trong giường chiếu hôi hám của những người mà chàng trực tiếp hỏi thăm họ cho biết là thân nhân của thành viên trong thành đoàn Đà Lạt. Ôi thật hoang tàn và tiếc rẻ mới làm sao! Nếu nơi đây được tu sữa thành Trung tâm của một Trường dạy nghề thật hữu ích biết bao, các lối vào khu vui chơi rất đẹp nhưng nay người ta xây nhà lấn chiếm hai bên muốn kín lối vào. Chàng tìm ra chủ quản, nhưng các ông chủ bí thư thành đoàn quá trẻ này chưa đủ bề dày trong việc kiếm ra đồng nào nuôi chính bản thân, nên hà tất không có sự quí trọng về những gì do người khác đã phải tích lũy, nỗ lực tuyệt vời mới có được. Và quả thật với những con người đó chỉ cần hô lên lời kêu gọi đập phá như nào đó là tàn dư của cải tư sản bóc lột, hậu quả ngay trong chốc lác chúng đập nát nốt. Và có biết bao nhiêu bất động sản như thế được những bậc gọi là “lão thành cách mạng” của thành phố này giao cho chúng với sự nhân danh vì tương lai các thế hệ mai sau. Trên đường trở về nơi khách sạn và trước khi có quyết định chọn nơi nào làm cơ sở ban đầu, tâm trí chàng cứ loay hoay về cái đất nước này bao giờ mới khá được với mấy mớ bòng bong đáng sợ nào anh Ba, chị Út, thiếm Tư, chú Sáu và cả Ông Mười Anh nữa - cái tên một thời mà nghe danh đến khiến nhiều Sư Sãi phải run lên.

Đà Lạt một buổi sáng đẹp trời du khách có thể đi dạo quanh bờ hồ Xuân Hương rồi ngược lên Khách sạn Palace, vòng qua đường Hồ Tùng Mậu, một con đường quen thuộc với các cư dân ở đây thường khi rời xa Đà Lạt và trở về cũng đều trên con đường thơ mộng ngang qua có nhà Thủy Tạ này. Lên khỏi dốc thở một tí rồi dạo ngang qua Toà Thị chính trang nghiêm nếu không muốn nói chăm sóc thêm một tí nữa nhất là vào ban đêm với bao ánh đèn lấp lánh sẽ thật là tráng lệ. Như vậy là đã một vòng dạo quanh khách sạn sang trọng nhất thành phố mộng mơ, rồi khách sạn đời mới hơn Novitel đối diện là Bưu điện và cất tiếng gáy lên sáng soi có con gà trên nóc Nhà Thờ Chánh toà Đà Lạt, cùng với chiếc đồng hồ điện tử nho nhỏ trước cửa chính vào Bưu điện như cùng nhau canh thức người dân của thành phố nhỏ xứ sương mù. Các Dòng tu cũng nằm rãi rác trên con đường lớn của thành phố nhưng nay hầu hết bị nhà nước tịch thu, và một Trường Trung học của Đà Lạt, tên gọi Thăng Long cũng nằm trong khu trang nghiêm thuộc Dòng tu Nazaret này.

Đi về phía Trường Petit Lycée ngày nào nay là Sở Văn hoá Thông tin, có cả một Trường nghệ thuật dạy múa bên trên khu đồi nhưng trông toàn cảnh so với sự chăm sóc của người Pháp trước đây, bây giờ nó hoang tàn vách đá rêu phong. Song có điều đặc biệt trước khi đến mái trường xưa, bên cạnh Toà án hơi nghiêng về phía dốc là một toà lâu đài to tướng đang xây dựng dở dang và bị bỏ phế mặc mưa gió nhiều năm qua, đó là bất động sản của một nhà tư sản vươn lên quá nhanh trong thời đổi mới và bị đánh sập. Theo chàng được biết tại thành phố này còn có nhiều tài sản cũng như đất đai của công ty Minh Phụng hiện đang bỏ không. Nhà tư sản này đã bị tử hình mà theo nhiều người nếu như ông đi chậm một tí thời không đến nỗi lãnh lấy hậu quả phải ra pháp trường như vậy.

Thiện Nam cũng được một nhân viên ngân hàng Công thương thành phố Đà Lạt chào hàng khi chàng vừa nhận được giấy cho phép đầu tư. Toà nhà hơn cả trăm phòng trong dự tính làm khách sạn sẽ được giao cho trường cải tạo và biến thành cơ sở đào tạo nghề. Thế nhưng khi chàng đưa đại diện của Ngân hàng Âu châu đi xem xét, tất cả trong kết luận đó chỉ còn là một khối sắt vụn vô giá trị, vì toà nhà mới xây dựng được năm mươi phần trăm này khi tịch thu đến nay ai cũng muốn quản lý nhưng không ai chịu bảo quản, nên mới thảm thương đến thế và hậu quả sẽ không lường hết được cho những ai tiếp tục đầu tư. Do đó Thiện Nam đã không tiến hành dù ngân hàng địa phương có đưa chàng về đến tận ngân hàng trung ương thuộc chi nhánh phía Nam ở Sài Gòn. Khối sắt không lồ dở dang với một sảnh đường được thiết kế rộng rãi để có thể biến thành nơi diễn ra các cuộc hội thảo quốc tế về sau thật tuyệt vời mà Đà Lạt có thuận lợi về môi trường cho việc tổ chức các buổi giao hoan quốc tế như thế. Nhưng dưới sự cai quản các nhà lãnh đạo Lâm Đồng dù với một tấm tôn để che nắng mưa cũng phó mặc cho sương gió. Một gia tài mà cha chung đã không ai khóc.

Và thật sự có một thứ tiếng khóc từ tấm lòng của những người còn duyên nợ với non sông đất nước này. Thiện Nam nhớ mãi khi chàng bước chân vào văn phòng của viên Tổng giám đốc của Ngân hàng Công thương thuộc phía Nam, tất cả những gì để có thể thực hiện nhằm biến toà nhà vô giá trị này sang hữu dụng đều được thảo luận trong khuôn khổ pháp luật qui định rất thật nguyên tắc. Thế nhưng khi rời khỏi văn phòng Giám đốc cùng các chuyên viên, không có gì diễn ra khác hơn là một gã bảnh bao lịch sự tận tình mời chàng dùng nước. Đúng là một chuyên viên trong vấn đề lobby, ông ta mở đầu câu chuyện thật tự nhiên, giống như một gã trong nhà của viên Bí thư Tỉnh ủy Lâm Đồng trước đây chạy theo chàng khi ra khỏi cửa, thôi thì chịu chia phần một ít, thường là ba mươi đến bốn mươi phần trăm theo sự thương lượng, trong cuộc làm ăn kinh doanh nào mà không có lên xuống. Người ta sẽ không chỉ giao cho anh cả toà lâu đài đang dở dang ấy để biến thành ngôi trường to đẹp biết bao, mà còn cho vay vốn để đầu tư nữa, vấn đề thế chấp thì lấy chính lâu đài vừa nhận đó vậy. Nguồn vốn này có thể lên đến nhiều tỷ nếu cô chịu chi phần trăm nhiều hay ít. Thiện Nam mỉm cười, hay thật chỉ có cái giấy hứa cho vay của một Ngân hàng Âu châu thế mà chúng lại có những bước nhảy vọt xa đến như thế, nó thật sự xuất phát từ kẻ hở hay từ một cơ chế mà ta có thể hướng luật theo dục vọng của các cá nhân có quyền lực. Chàng thường ngồi lại một lúc lâu như để trầm ngâm suy nghĩ trước một quyết định quan trọng, và mỗi lần đến ngân hàng này chàng đều được tiếp hậu bao giờ cũng thật hậu hĩ như vậy. Tên lobby này còn hướng dẫn cho chàng viết kế hoạch hoàn vốn thật tuyệt vời, chàng nghĩ không biết ở đâu mà tầng lớp vô sản trẻ này lại có những những phương thức thay vì triệt tiêu giá trị thặng dư, chúng lại biết phịa ra cả các giá trị này để lập kế hoạch hoàn vốn sớm không thiếu đồng nào nữa. Chàng nhìn lại building nhiều tầng to lớn trên Đại lộ Hàm Nghi, Sài Gòn, bản doanh của Ngân hàng. Nhìn lên tầng cao chót vót, chàng cũng như các cư dân thành phố không quên hình ảnh một Giám đốc của Ngân hàng này trong cách làm ăn rút ruột ngân hàng không có chứng từ nào mà không hợp lý, không một giấy tờ cho vay nào mà không công khai rõ ràng, cho đến khi bị phát hiện toàn là chứng từ ảo, ông ta đã tự tử hay bị thanh toán không ai rõ, cũng như trước đó đã có đến vài cán bộ chủ chốt của chính ngân hàng bị thanh toán, bị giết chết trên các tầng lầu với đầy những mưu toan tính toán của những con người Cộng sản càng ác độc khi càng tha hoá, và nay với bản chất của một nhà giáo chứ không phải một doanh gia, trong nền kinh tế đầy tính chất của loại thị trường hoang dã mà Thiện Nam không chỉ chứng kiến, nhưng phải nhập cuộc và chỉ cần một quyết định chệch một tí có thể sự khởi đầu cũng đồng thời là kết thúc.

XIII

Sự trì trệ của chế độ

lại rất cần sự tồn tại của tôi

Sài Gòn vào cuối thế kỷ hai mươi đầu thế kỷ hai mươi mốt xe máy thay thế cho xe đạp và ô tô con cũng nhiều hơn, và rồi sự đột biến quá nhanh khiến các cơ sở hạ tầng không đuổi kịp, nạn kẹt xe nhất là ý thức giao thông trong sinh hoạt cộng đồng còn nhiều bất cập, một khi thành phần này được giáo dục thì thành phần khác từ nông thôn hay các tỉnh xa xôi ào ạt vào thành phố để kiếm sống đã tạo nên sự hỗn loạn trong giao thông mà cụ thể mỗi khi qua đường ai cũng thấy sợ. Một phụ nữ đi xe máy chở một cháu bé ngồi sau, gió bay mũ rớt dọc đường người đàn bà nép xe vào bên đường dừng lại, chạy vội ra giữa xa lộ để nhặt chiếc mũ, cháu bé chạy theo và thế là các xe tải đã không tránh kịp và cán nát cháu bé. Người ta được biết người đàn bà này từ ngoại ô lên thành phố để thăm thân nhân. Một gã đàn ông khác trên đường vào trung tâm đến ngay giữa cầu Sài Gòn thì quanh đầu xe trở lại khiến các làn xe cùng chiều không thắng kịp nên xe máy và khổ chủ không còn nhận ra được nữa. Và chuyện các xe tải leo dãi phân rãnh trên cầu Sài Gòn, hoặc bờ mương xa lộ khiến bao người tập thể dục buổi sáng phải thất kinh hồn vía là chuyện bình thường, nó giống như chuyện con các ông lớn cùng các nhà giàu mới phát tha hồ đua xe mặc sống chết đối với sinh mạng con người. Một đất nước gọi là an ninh nhất nhưng chỉ mới bước ra khỏi nhà đã thấy mạng sống mình không có gì là an toàn cả. Không ai thấy việc kiểm tra sức khoẻ và đạo đức của các bác tài sau khi đã được cấp bằng nghĩa là trong quá trình hành nghề cho dù sắp xuống lỗ nhưng đã được cấp bằng vẫn có quyền ngồi vào tay lái dù có cùng ra nghĩa trang. Và chuyện làm luật của các cảnh sát giao thông với chủ xe diễn ra hằng ngày trên khắp mọi nẻo đường của đất nước, hành khách trên xe cũng như người tham gia giao thông mỗi khi gặp xe phóng nhanh vượt ẩu, tất cả đều mong chờ sự xuất hiện của cảnh sát giao thông, thế nhưng khi các quan thường là bụng bự, tay bỏ túi quần, mắt nhếch nhìn cú vọ xuất hiện chỉ kiểm tra giấy tờ... song nếu có đính kèm những tờ giấy thật mỏng thời chuyện làm luật thông qua rất nhanh. Họ đã nhận hối lộ và bỏ qua mọi vi phạm của nhà xe. Trong trường hợp nếu bị bắt quả tang thì giữa cảnh sát giao thông, viện kiểm sát, tòa án... họ cùng bắt tay nhau làm trái những gì họ tự qui định gọi là pháp luật. Như cơ quan tỉnh ủy Bình Phước có văn bản gởi Toà án nhân dân tối cao về việc một chánh án Toà án nhân dân huyện với hàng loạt các sai phạm do ông này gây ra như hợp thức hóa hồ sơ xin giảm án cho bị can sớm ra khỏi trại giam, chỉ đạo cấp dưới kê khống nhằm rút tiền ngân sách chia nhau tiêu xài hàng trăm triệu... những vi phạm có liên quan đến các quan tham thuộc viện kiểm sát, chánh án, phó chánh án Tòa án nhân dân tỉnh và các cấp chính quyền cao hơn đều một phường tham ô, nhũng nhiễu dân lành.

Đường đến thành phố mộng mơ cũng từ nhiều nẻo khác nhau nhưng đường nào rồi cũng về La Mã và con đường Thiện Nam cùng các cư dân di chuyển nhiều nhất đó là Quốc lộ Hai mươi xuất phát từ Sài Gòn. Một con đường nếu được bảo quản tốt chỉ mất có năm đến sáu tiếng đồng hồ, nhưng trước những năm chín mươi phải mất cả ngày và đầu thế kỷ hai mươi mốt vẫn còn đầy những ổ gà nên việc di chuyển bằng xe ô tô thật khó khăn, nhất là vào mùa mưa với bao tai nạn khi đổ đèo. Khi xe chạy ngang qua những vùng đường bộ do Lâm Đồng quản lý hành khách như ngồi trên các khối sắt bay nhảy chuẩn bị ra ngoài vũ trụ, có lúc nín thở đến cả tim muốn rớt ra ngoài, còn đoạn đường nào do tỉnh bạn Đồng Nai cai quản thì các chủ xe cũng như tài xế chuẩn bị sẵn tiền trong túi để hối lộ công an vì dù chạy kiểu gì chúng cũng thổi còi, may ra trong cả chặng đường chỉ có một, còn sáng ba chiều bốn cho mỗi vòng đi về như thế với ít nhất là hai mươi đô cũng là chuyện chưa có gì ấm túi các quan cảnh sát giao thông Đồng Nai. Và thấy Đồng Nai là biết phải hối lộ rồi, đó là một tâm lý chung bao trùm lên hết thảy mọi công dân ở đây, chuyện ấy xảy ra kể từ ngày đất nước thống nhất và cho dù có thay đổi ở cấp lãnh đạo đến tử hình Giám đốc Công an, thời Đồng Nai vẫn vậy.

Đà Lạt thành phố của sự mát lành – Dat Alliis Laetitium Alliis Temperriem, cho người này niềm vui, người kia sự mát lành. Thành phố của huyền thoại và hiện thực, của nhạc và thơ, của tình yêu và nỗi nhớ... Trên cao là hai ngọn núi Lang Bian duyên dáng vừa viên mãn như bộ ngực căn đầy nhựa sống của một thiếu nữ đang khoe mình với đất trời. Bên dưới bao làn nước chảy lững lờ uốn lượn qua những núi đồi. Đất nước này, dân tộc này mãi luôn tiềm tàng một sức sống quyến rũ vươn lên từ thế hệ này đến thế hệ khác.

Thiện Nam phải đến làm việc với Sở Kế hoạch và Đầu tư không biết đã bao nhiêu lần vì giấy phép thành lập trường mới chỉ ở giai đoạn gọi là sự đồng ý về chủ trương được lập dự án mở trường, nghĩa là dự án mà thầy đồ vẽ lại còn phải qua cơ quan chức năng theo nguyên văn của quyết định là thẩm định và phê duyệt. Chàng được báo cho biết là một Hội đồng thẩm định diễn ra tại Sở Kế hoạch Đầu tư, nhưng mọi sự đã không diễn ra như thế vì Sở Lao động nhất quyết không tán đồng việc thành lập trường và cũng không ai hiểu tại sao, Thiện Nam dò hỏi và được biết họ cũng không nêu được lý do chính đáng nào cả, thế nhưng họ cứ ởm ờ đến nản chí rồi bỏ dự án. Sự việc kéo dài quá thời hạn mười ngày phải thẩm định của quyết định từ Ủy Ban Nhân nhân Tỉnh khiến nhân dịp có một chuyên viên thuộc Sở Đầu tư cho biết anh ta sắp đi Hà nội để duyệt một dự án, vậy tiện thể chàng hãy xin ý kiến cùng cho mang theo xét luôn thể. Thế nhưng anh này cũng nói trắng ra ngay tại cơ quan có các viên chức khác trong phòng thẩm định dự án cùng nghe, chủ đầu tư phải chịu chi tiền vé máy bay khứ hồi cũng như các khoản khác về ăn ở khách sạn và có khi sự phê duyệt kéo dài đến hàng tháng. Thiện Nam có nhận xét và quyết định ngay, chàng trả lời đây là một dự án dạy nghề, địa phương có thể giải quyết được và trường này chỉ có lợi cho con em quí vị ở địa phương, nếu không cùng nhau hỗ trợ chúng tôi sẽ mở ở địa phương khác. Có người trong phòng thẩm định còn lên tiếng như thế còn khoẻ cho chúng tôi. Chàng cũng nghe được trực tiếp lời của viên Trưởng phòng Hành chánh và nay phụ trách luôn mảng dạy nghề từ phòng bên cạnh: bọn nhà giáo này không có tiền, chúng mang tiền của nước ngoài vào đây chỉ thêm rách việc cho tỉnh này. Ông ta không ngờ Thiện Nam có mặt ở phòng bên cạnh và đã nghe rất rõ. Đối với y đó là những lời thuộc bí mật quốc gia chỉ có thể nói ra trong nội bộ giữa các đồng chí với nhau. Đặc biệt cung cách làm việc của Sở Kế hoạch và Đầu tư ở đây rất linh hoạt, chàng có nhận xét ai cũng tìm việc để làm và rất muốn giải quyết nhanh mọi công việc, nhưng thật sự không có việc để làm. Vì hầu như ai cũng thích Đà Lạt, song rất ái ngại khi gặp chính quyền ở đây trong cách xử lý các dự án của họ. Những con người mà sau khi tiếp xúc Thiện Nam có nhận xét trình độ phần lớn đều bổ túc, với chất đề kháng thủ cựu trong người rất cao, nên lúc nào họ cũng cảnh giác và nghi ngờ với mọi cái mới đến thành phố vốn nhiều mộng mơ này.

Ngân hàng Công thương ở đây thành người bạn đồng hành với chàng, Thiện Nam quyết định thuê toà nhà bảy tầng của ngân hàng đang quản lý và hiện bỏ không để làm văn phòng cũng như mở khoa tin học với các chương trình đào tạo nghề qua vi tính tại đây. Toà building này nằm ngay đường vào cổng chính của Trường đại học Đà Lạt nên không cần phải quảng cáo. Hầu hết các sinh viên thường ngang qua đây trước khi đến trường. Từ sự quen thân qua giao thiệp và gặp gỡ thường giữa chàng và ngân hàng, nhất là nếu số tiền lớn được giải ngân rồi chuyển về ngân hàng này thật là một nguồn vốn lớn đối với ngân hàng địa phương, nên người nào cũng theo dõi mong cho trường công nghệ sớm có giấy phép chính thức. Thế là một hôm anh tài xế người hay dùng xe con của ngân hàng đưa chàng đến những nơi có liên quan với sự hợp tác giữa ngân hàng và nhà trường, chú này đề nghị và chở thẳng chàng đến nhà Phó Chủ tịch Tỉnh đặc trách kinh tế, anh này trấn an ông ta rất bình dân và giải quyết công việc gì cũng nhanh chóng. Thiện Nam cũng được biết ông là phu quân của Bà Phó giám đốc Ngân hàng mà chàng giao dịch. Đúng vậy anh tài xế này canh đúng lúc ông trở về nhà, sau những lời giới thiệu, chú tài như người nhà của ông bà, viên Phó Chủ tịch đưa họ vào phòng khách và nói: ngày mai tôi sẽ trực tiếp làm việc với Sở Kế hoạch, tôi đã biết thông tin và tôi tưởng các cấp chức năng đã ký rồi. Ông còn thêm tôi cũng sắp về hưu rồi, hết khoá này thôi, tôi cũng rất muốn làm việc này, ông chỉ tay về lô đất đối diện với Trường đại học: nó là của tôi và nếu có thể sẽ xây thành trường và góp phần có chân trong Hội đồng quản trị, thế là tốt rồi.

Ngay hôm sau Thiện Nam lên Ủy Ban Tỉnh và từ đầu giờ chàng đã trực tiếp nghe ông nói chuyện với viên Giám đốc Sở Đầu tư nào hãy nhanh chóng phê duyệt đi thôi, còn gì mà ái ngại, ta có quyền cho và nếu không đầu tư lúc quá thời hiệu ta rút lại có khó gì. Sau đó chàng không nói gì nữa. Song một chuyên viên hướng dẫn đưa chàng đến trực tiếp ngay phòng làm việc của viên Giám đốc Sở Kế hoạch. Ông này rất lịch sự và có lẽ là một trong những Giám đốc biết xã giao từ khi chàng đến Lâm Đồng. Sau khi mời dùng nước do ông tự pha rồi lấy bút viết ký trong hoà nhã chỉ với mấy lời chân tình: Hãy cố gắng làm tốt kẻo chúng tôi bị phê phán. Thiện Nam cảm ơn và nói nếu dự án này được thực thi, sẽ có nhiều nhà đầu tư khác tiếp tục theo chàng đến đây. Nhưng ông im lặng: Tôi cũng sắp ra đi rồi. Không làm gì được đâu, ở đây đã có thiên nhiên tươi đẹp rồi, có cả rừng thông bao la reo vi vu và hoa... ông cười: thiên nhiên đã ưu đãi rồi.

Nhận được giấy ký đồng ý trên nguyên tắc cho phép chính thức đầu tư xây dựng, chàng bước ra khỏi cơ quan này mà lòng đầy tiếc rẻ: biết bao là chất xám đang qui tụ ở cơ quan này, họ được đào tạo để làm việc và ai cũng muốn có công việc để thi thố tài năng và chứng tỏ không vô công rồi nghề. Những người trẻ mà chàng chứng kiến, họ chạy qua chạy lại giữa các phòng để thông tin cho nhau những nghị định mới nhất trong lãnh vực đầu tư ngày càng thông thoáng hơn, tất cả như để nói tôi hiện diện đây, không phải thừa, tôi biết và tôi có thể làm. Nhưng tất cả thật sự giờ đây nơi thành phố mộng mơ: Tôi có mặt chỉ như một sự tồn tại. Và việc trì trệ của chế độ lại rất cần sự tồn tại của tôi, chỉ như thế là đủ rồi để tôi có thể yên tâm lãnh tiền từ thuế của dân.

Thiện Nam bước xuống khỏi lầu, chàng đã bước ra khỏi khoảng sân rộng và còn muốn nhìn lại văn phòng của Viên Giám đốc một lần nữa, không biết mình có còn phải trở lại thêm nhiều, ông này sắp về hưu rồi và bao ông khác nữa.

Phương tiện di chuyển ở thành phố này cũng như bao tỉnh thành khác vào thời điểm này đó là xe ôm, phổ biến đến mức ra ngõ là gặp xe ôm. Phần lớn họ là các sĩ quan từ các trại tập trung trở về, hay bộ đội giải ngũ, họ thuộc đội binh thất nghiệp và không phải không có nghề nghiệp nhưng phần lớn họ vướng lý lịch hoặc bị cơ chế đào thải. Thiện Nam cũng quen với sự đi lại khá nguy hiểm bằng loại xe máy này, song nó lại tiện lợi và nhanh chóng khi hạ tầng yếu kém như tại Việt Nam.

XIV

Công dân dấn thân

Nhà nước hành dân

Chàng trở lại Sài Gòn với Hội đồng quản trị để cùng nhau thảo ra chương trình đào tạo cụ thể với văn bằng trong tương lai sẽ do Đại học Bách Khoa cấp, lúc bây giờ gọi là Đại học Kỹ Thuật, quý Thầy Cô sẽ hướng đến việc liên kết đào tạo giữa hai trường để bảo đảm chất lượng cho học viên, đồng thời thêm giá trị về mặt văn bằng. Mọi sự nhờ Giáo sư Tiến sĩ Họ Đặng, Trưởng khoa mô phỏng của Trường đại học mà mọi sự về sau trở thành hiện thực. Trong khi Thiện Nam thu xếp nội lực tại Sài Gòn thì có điện từ Ủy ban Tỉnh cho hay đã có chủ trương đặc cách ban hành quyết định thành lập trường, và chàng phải trở lại Đà Lạt để bổ túc hồ sơ năng lực Hiệu trưởng cùng các giáo viên cơ bản của trường. Đồng thời họ cũng nhấn mạnh trong quyết định thành lập trường cần ghi rõ thời gian hết hiệu lực nếu chủ đầu tư không triển khai thực hiện quyết định. Song tất cả hầu như không thiếu một khoản nào qua sự chuẩn bị chu đáo của Hội Đồng quản trị.

Chàng nhận được quyết định cho phép thành lập Trường dạy nghề tư thục không lâu sau đó, các báo như Tuổi Trẻ đã đăng trên trang nhất trong sự hoan nghênh về việc trường được thành lập. Tờ Saigon Times thì có cả hình khối toà nhà cao vút với nội dung biến khách sạn thành trường học, và các báo địa phương thì loan tin trong sự vui mừng cho tương lai của con em họ ít ra có một nghề tay trái khi vào đời. Thế nhưng Sở Lao động cơ quan chủ quản ở đây lại hậm hực, theo một quan chức Phó giám đốc của Sở, vị này lại rất ủng hộ con em trong tỉnh phải có nghề nghiệp với chủ trương nếu chúng ta không làm được hãy ủng hộ cho người khác làm, chính quyền trong tay mình có gì phải sợ, ông kể lại khi nghe tin trường bắt đầu chiêu sinh: vào buổi sáng hôm ấy khi chúng tôi cùng trên xe đi điểm tâm, Giám đốc Sở này la lên chưa có phép của Sở mà dám khai trương, cũng không làm lễ mời ai hết. Viên Giám đốc Sở môi trường về sau cũng thuật lại với chàng như thế. Đúng là chưa có một bữa nhậu cho ra trò thế thôi, nên phải tội chết, hậu quả với việc làm khó dễ đến nỗi trường phải đóng cửa về sau.

Những ngày đầu ghi danh văn phòng thật tấp nập, bên cạnh đó các phòng trưng bày tranh giới thiệu về các ngành nghề đào tạo cũng như các buổi tọa đàm do chính Thiện Nam trực tiếp đối thoại hướng dẫn sinh viên, nên ai cũng thấy rằng cần phải có nghề ngay cả việc trồng rau, chăn nuôi cũng phải hiểu thấu đáo trong lãnh vực chuyên môn của mình mới không sinh thất thu khiến ai nghe thấy cũng rất thích, nhất là sinh viên biết được rằng khi ra trường đôi khi lại sống nhờ vào nghề tay trái mà Thiện Nam hay ví von các vĩ nhân không bao giờ có thù lao từ chính nghề của mình mà thường có khi phải sống trong cảnh con rắn tự cắn cái đuôi của họ bằng nghề tay trái trước khi nổi danh...Và các bạn cũng vậy có ai không muốn nổi danh và trong khi chờ đợi nổi tiếng đôi khi lại sống bằng nghề nghiệp dư. Thế là sinh viên lần lượt đổ xô đến đăng ký theo học như người muốn làm văn phòng thì học ngành thư ký, muốn thiết kế thời trang ghi danh vào lớp đồ hoạ, kể cả các Kiến trúc sư cũng có lớp riêng để hướng dẫn lại cách vẽ theo công nghệ mới và nhà vườn có ngành sinh học hướng dẫn cách trồng cây ngắn ngày cũng như lâu dài, nhất là phương cách biến thành rau sạch ngõ hầu bảo vệ sức khoẻ cho người trồng cùng người tiêu thụ và ở độ tuổi nào cũng có thể ghi danh theo học. Những chương trình ngắn ngày đào tạo cho nông dân cách trồng trọt.v.v. nhà trường không lấy tiền. Về việc này đã mang tiếng tốt trong toàn thành phố và Báo Lâm Đồng, cơ quan ngôn luận chính thức của đảng uỷ Lâm Đồng cũng có những bài ca tụng mục tiêu đào tạo của Trường Công nghệ Yersin hết lời một cách khách quan, nhưng những nguồn tin từ Tỉnh ủy xuất phát từ những phụ huynh có con em theo học tại trường, họ nhắn nhủ Sở Lao động Thương binh đang tìm mọi cách để diệt trường này đó, vì nhân khi có những phóng sự ca ngợi nhà trường, cán bộ của Sở thương binh đã phản đối tờ báo này rằng đã làm khó chúng tôi khi chuẩn bị xuất quân để đánh bọn tư sản cùng tôn giáo đang trỗi dậy trên cao nguyên.

Báo Lâm Đồng có bài với nội dung: Trường công nghệ Yersin Đà Lạt muốn giúp nông dân ứng dụng công nghệ mới vào sản xuất. Phóng viên Lâm Viên mô tả: thoạt nhìn ít ai nghĩ đó là một trường dạy nghề, vì nguyên thủy toà nhà là khách sạn, được một số trí thức ở thành phố lớn và Việt kiều thuê để mở trường dạy nghề dân lập đầu tiên ở Đà Lạt... Theo chủ đầu tư, phương châm của trường là thông qua phương tiện công nghệ thông tin mới sẽ đáp ứng các mặt ứng dụng để ra một ngành nghề. Hiện nay trường được mở các khoa: Tin học-Quản trị, ngoại ngữ chuyên ngành, điện tử điện lạnh, cơ khí, công nghệ sinh học... Giảng viên của trường là các Giáo sư từ các trường đại học, các chuyên viên đầu ngành, hệ thống quản lý của trường đều được vi tính hóa và chủ đầu tư cho biết sau bốn tháng hoạt động đã thu hút hơn ngàn học viên, đông nhất là khoa tin học quản trị và ngoại ngữ chuyên ngành.

Bài báo tiếp, theo chủ đầu tư cho biết ý định ban đầu là mở trường Trung cấp sinh học theo mô hình vừa học vừa làm, học viên luôn được cập nhật các kiến thức công nghệ tiên tiến ứng dụng vào sản xuất nông nghiệp. Thế nhưng bắt đầu trường chiêu sinh, một số con em nông dân theo học lại còn đòi trả tiền công cho chúng vì không ai ra đồng. Công việc ứng dụng công nghệ sinh học vào sản xuất đang là vấn đề thách thức đối với nền nông nghiệp Việt Nam nói chung, vùng rau Đà Lạt nói riêng để nâng cao chất lượng nông sản đủ tiêu chuẩn xuất khẩu. Ban đầu có dự tính thu học phí, nhưng nay nếu nông dân Đà Lạt muốn học, trường sẽ dạy miễn phí các lớp sinh học về cây trồng. Một câu hỏi được đặt ra vậy lấy đâu ngân khoản để bù đầu vào? Và chủ đầu tư cho biết thực tế các lớp tin học ngoại ngữ chúng tôi có đông học viên và trích một phần để hỗ trợ nông dân. Hiện nay theo phóng viên này, trường công nghệ Yersin đã thiết lập được hai khu vườn sinh học theo công nghệ mới do một Tiến sĩ sinh học trực tiếp phụ trách để học viên thực tập ứng dụng. Ngoài ra các công ty Nhật có nhà máy chế biến tại Đà Lạt muốn liên kết với trường để sản xuất rau chất lượng cao đưa sang tiêu thụ tại Osaka... Hướng đến thế kỷ 21, chủ đầu tư cho biết: chúng tôi nâng trình độ học viên lên cao đẳng, mong muốn ngày càng có nhiều nông dân được trang bị kiến thức về công nghệ sinh học, và bước đầu nhà trường sẽ giúp một phường của thành phố thí điểm trang bị kiến thức tin học cho các cán bộ để ứng dụng vào việc quản lý điều hành...

Các lớp sinh hoạt bình thường và học viên được đào tạo theo từng phần đề đến khi đầu tư đầy đủ có thể nâng lên thành Cao đẳng và khi hội đủ các tín chỉ liên thông với nhau mà cấp chứng nhận cho các em với văn bằng Kỹ sư Thực hành.

Đội ngũ giảng dạy đều từ Sài Gòn lên, mặc dù chí phí rất tốn kém như Quý Thầy thuộc Đại học Bách khoa thường phải đi lại bằng máy bay mới kịp thời gian. Tại địa phương cũng có nhiều Giáo sư giỏi từ Đại học Đà Lạt nhưng tâm lý chung Thiện Nam hiểu rằng Bụt chùa nhà sẽ không thiêng, nên Hội đồng quản trị phải quyết định chịu những khoản chi phí cao cho đầu tư chất xám rước từ phương xa này. Và thật vậy khi có một vị Tiến sĩ nào từ nước ngoài trở về hay từ thành phố lên thăm, Thiện Nam đều tổ chức những buổi thuyết trình hoặc toạ đàm và lúc nào Hội trường trên tầng cao đều đông nghẹt các sinh viên Đà Lạt đến tham dự, dù là với đề tài gì cũng được trân trọng trong sự khát khao cái mới của giới trẻ; quả thật nơi đây có nhiều nhu cầu và các người có chức năng của thành phố có thể làm được những việc cần làm này, song họ sợ trách nhiệm. Một chính quyền lúc nào cũng hà khắc, cảnh giác về mọi chuyện, cho dù con cái đang đói khát và họ rất muốn cho chúng ăn cơm trắng cũng phải trải một lớp khoai độn bên trên, nó là cái vỏ Mác Lê cho phù hợp với thời thượng của những người Cộng sản.

Hằng ngày đều có nhân viên của Sở Lao động bám sát nhà trường thay công an, một hôm chàng nhận được giấy mời không phải để động viên giúp đỡ điều gì mà để cảnh cáo sự quảng bá gọi là rầm rộ của nhà trường nhưng thực tế không quá những gì qui định. Và Thiện Nam cũng nói thẳng với viên Giám đốc Sở lao động ở đây rằng những tờ bướm quảng cáo không nhiều hơn những tờ đơn từ con cháu của quý vị xin vào làm việc tại trường. Thiện Nam cũng nói rõ đây là trường đào tạo nghề qua công nghệ thông tin, nên việc quản lý bằng lập trình hết do vậy sử dụng nhân viên rất ít. Một viên chức mà sau này chàng biết là Phó chánh thanh tra của Sở đã nhảy toán lên: anh định qua mặt chúng tôi hả... thế nào là lập trình, quản lý mà cũng lập trình à. Thiện Nam nhẫn nại và chàng tự nói với chính mình: chính những con người lãnh đạo ở đây họ là như vậy nên mình cần phải ở lại thành phố này nhiều hơn. Khi chàng trả lời nhắm trọng tâm ngay vào những vấn đề có liên quan đến con cái họ, thế là các viên chức ở đây sững người lại im lặng và chàng cáo lui ra về. Tuy vậy một viên trưởng phòng phụ trách xoá đói giảm nghèo đã tìm đến tận nhà trường vào những ngày nghỉ xin gặp chàng cho bằng được để tha thiết xin gởi một người cháu gái vừa tốt nghiệp cử nhân anh văn, nhưng chờ mãi không có việc làm. Trông thấy cô nữ sinh đã tốt nghiệp hiền hòa, chàng đã không từ chối và đề nghị với Hội đồng quản trị thông qua Ban Giám hiệu sắp xếp cho em này vài giờ hướng dẫn anh văn thiếu nhi, vào dịp cuối tuần nhà trường cũng tổ chức các lớp anh văn và vi tính cho học sinh và người dân thành phố đã đưa con em đến để được làm quen với phương pháp học mới này rất đông.

Nhưng vẫn không ai nhân danh chính quyền và đến xin việc nếu không muốn nói là có tính ép buộc chàng phải nhận, đó là viên Chủ tịch Mặt trận tổ quốc tại đây, cho dù Thiện Nam phải bận rất nhiều công việc thế nhưng ông cụ này cứ nhân danh Mặt trận và đến hoài. Cuối cùng thì chàng dứt khoát từ chối về hai cô cháu gái của ông Đại tá về hưu nay chuyển qua công tác Mặt trận kỳ quặc này, song chàng cũng nhớ mãi câu nói của ông: tôi quen làm công tác dân vận và nay làm công tác mặt trận cũng đồng nghĩa với việc đưa mặt ra chịu trận quen rồi, nếu anh từ chối cũng không sao cả.Ông và viên trưởng phòng xóa đói cũng đều là dân liên khu năm mà chàng nhận ra qua lời nói vẫn còn nặng tiếng địa phương xứ Quảng.

Đại học trồng cỏ

thay vì trồng người

Nhà lý thuyết gia của chế độ, phu quân của Bác sĩ Vân thì nay hướng qua làm quân sư cho nhà trường, ông đưa ra cây gậy dẫn đường đó là những bước tiến vững chắc của trường phải xây dựng trên kiềng ba chân, trong đó có tôn giáo và quả thật khi quan hệ vói Các Sư trù trì tại Chùa Linh sơn, một nơi đã từng cất giấu ông trong thời kỳ hoạt đồng bí mật, các gia đình Phật tử ở đây đã gởi con em kể cả các Sa di mà về sau phải thu xếp một lớp riêng cho các Thầy tại trường trong việc khai tuệ hướng đến phương cách quản lý và làm việc theo công nghệ mới này mà Quý Đại lão Hoà Thượng ở đây, dù tuổi đã cao nhưng mới thoạt nghe Thiện Nam trình bày Quý Ngài đã nhận ra vấn đề ngay. Song vấn đề gì cũng có hai mặt như một Linh mục, mặc dù rất tích cực trong việc ủng hộ trường trong những ngày đầu, nhưng khi cơ cấu trên đường hình thành thì Ngài mang hết cả bầu đàn thê tử từ trong nhà xứ ra để quản trị nhà trường luôn, từ cô nhà bếp, quét dọn đến nhân viên câu lạc bộ, thư ký văn phòng, tài xế, bảo vệ.v.v. Song Thiện Nam cũng trong sự tế nhị: tất cả không còn cách làm việc như kiểu cũ nữa, hãy cùng nhau thay đổi tư duy và chuyển thành phố này trong cách điều hành mới.

Những lá đơn và bằng cấp tốt nghiệp nộp tại văn phòng để xin việc chất hàng đống có khi nó nhiều gần bằng số văn thư đến hằng ngày. Và đây quả thật là một vấn đề khá tế nhị trong quan hệ với các cư dân, nhất là viên chức địa phương trong giai đoạn đầu. Chàng phải cố gắng làm công tác quần chúng , cũng phải đưa mặt chịu trận và cố gắng hết sức để không mích lòng. Nhưng rồi cũng có vị Linh mục vì không thoả mãn được yêu cầu cho con cháu của Ngài khiến ông thốt lên: Chúa sẽ phạt, Chúa sẽ phạt cái nhà trường này. Mà đúng ra Thượng Đế sẽ phạt thật nếu các Thầy Cô ở đây không làm tròn trong trách nhiệm của một Nhà giáo chứ không phải thu xếp không được các người thân của Ngài.

Thiện Nam cũng có dịp đến chào Đức Giám mục khả kính ở đây, Ngài thật nhơn từ đúng như tên Ngài cũng vậy, Đức Cha lắng nghe mọi chuyện một cách bình thản, từ tốn. Thế nhưng khi Thiện Nam đề cập đến vấn đề người dân tộc, đôi mắt Người như sáng hẳn lên và liền bảo với chàng: Cha có số điện thoại di động riêng đây, khi nào anh có thông tin hay bàn luận về vấn đề người dân tộc anh em hãy cho tôi cùng chia sẽ. Người có cả một phòng trưng bày các vật thể ghi lại dấu ấn văn minh của các bộ lạc trên cao nguyên Lâm Viên từ K’ho Lat, K’ho Chil, Sré, Mạ, Churu, M’Nông. Chào từ biệt Đức Cha với những gì Ngài để lại trong tâm hồn chàng cùng những gì Người đã làm, đã hứa với người dân tộc từ khi mới nhậm chức Giám mục, Thiện Nam quyết định sẽ thu một nửa hoặc không thu học phí với người dân tộc anh em.

Các bãi cỏ chung quanh Tòa Giám mục được chăm sóc rất kỹ và đúng là nằm im như cỏ, song những cánh hoa tiểu đại hồng môn đỏ rực vươn mình trong gió thoảng se se lạnh của Đà Lạt cùng thần trí của Người khi đối thoại khiến chàng vững tâm hơn song cũng đầy lo toan: Bình an cho con, Đà Lạt này khó lắm, hãy cố gắng và cầu nguyện.

Thật vậy Thiện Nam vẫn luôn ngước nhìn lên tượng Thánh Giuse và tâm sự với Người: xin cho nhà trường con thật sự là một xưởng rèn như ở Nazaret năm xưa và nay của thời hiện đại. Chàng vẫn chưa được giải ngân, nhận được giấy phép mở trường của Tỉnh nhưng Sở Lao động cản trở không cho chiêu sinh, số học viên đăng ký quá đông khi các bạn trẻ hiểu rõ sự cần thiết của một ngành nghề của mỗi người qua công nghệ hiện đại. Nghề nào cũng có thể sử dụng phương tiện này, già trẻ lớn bé đều có thể sử dụng nó, đây là sự triều dâng của thời đại, nó không phải là một cuộc cách mạng trong khoa học, nhưng dù chỉ một nửa của khoa học, với công nghệ thông tin này chúng ta có thể bắt kịp ngay các nước đã vượt xa chúng ta hàng trăm năm trong phương cách sản xuất, vì cho dù họ có vượt xa ngàn năm đi nữa vẫn chỉ trên nền tảng của cuộc cách mạng kỹ nghệ với sự khởi đầu của máy hơi nước.

Một hôm, trong sự giao lưu Thiện Nam được gặp riêng Ông Hiệu trưởng Trường đại học Đà Lạt tại phòng tiếp tân nhà trường. Sau khi trao đổi về mục đích của chàng đến đây để xây dựng trường, ông rất vui vẻ và phán đoán nhanh, tay chỉ về phía khuôn viên đại học còn rộng bao la dù nay đã cấp cho cán bộ giảng dạy cùng nhân viên rất nhiều đất đai: anh muốn đầu tư xây dựng bao nhiêu tôi cũng cho, hai bên đều cùng có lợi trong việc này... Chàng chưa đào sâu trong vấn đề hưởng miếng đỉnh chung, nhưng trong cách diễn đạt của Ngài Hiệu trưởng một Trường Đại học, Thiện Nam có nhận xét lúc nào trong lập luận cũng có câu nại đến tên Ông Bộ trưởng đương thời thích thế này thế nọ... Thậm chí lúc chia tay Ông ta cũng nói: -Tôi và ông Bộ trưởng... và cả anh Thứ trưởng... cũng vậy... cứ thế mà tiến hành!

Chàng nói với Thầy Hiệu trưởng trong sự cảm ơn, đó là chàng đến đây không phải đề dựa vào giấy phép đầu tư mà kiếm đất đai, song tìm một lối ra cho sinh viên sau khi ra trường đó là vấn đề hướng nghiệp của trường nghề, nhưng ông không chịu hiểu: vấn đề của tôi chỉ đào tạo có chất lượng “ tận nhân lực tri thiên mệnh” trong số kinh phí quá ít ỏi của ngành giáo dục, còn việc đầu ra của các em thì hoàn toàn bỏ ngỏ, nó không khác với công việc của các nhà giáo cũng như cách điều hành ở cấp ba, đó là sau khi tốt nghiệp phổ thông đã có môi trường để thi tuyển vào là Đại học; còn sinh viên với tấm bằng cử nhân đã có môi trường xã hội chọn lọc đó là đầu ra trên sự “ưu thắng liệt bại”, “sống chết mặc bay”. Ông rất vui khi sinh viên tốt nghiệp hơn chín mươi phần trăm, song hỏi ra có bao nhiêu em đã có việc làm thì ông hơi có thái độ khó chịu một chút, đó không phải là công việc của chúng tôi. Ông cũng than phiền như một lời tâm sự khi đến giờ phải lên lớp: làm quản lý rồi lên bục giảng với đẳng cấp là học vị Tiến sỹ toán học không còn thời giờ nghiên cứu nữa.

Khung trời Đại học Đà Lạt vẫn nguyên đó: khu năng tĩnh, giảng đường, phòng thí nghiệm, Nhà nguyện hà tất không còn... Vào những ngày đẹp trời cùng các bạn sinh viên nắm tay nhau dạo trên bao đường nhỏ dốc hay băng qua các đồi thoai thoải được bao phủ bởi màu xanh như bất tận của thông. Sự tĩnh lặng của khu đồi trải rộng bên hông sau đại học khiến ta có thể cảm nhận được hết sự hoà nhập giữa thiên nhiên với con người, hoặc ta im lặng với hư vô, hay không có người bạn trẻ nào mà không suy tư về chính thân phận con người, nghề nghiệp, cuộc sống mai hậu khi bước ra khỏi một nơi mà những ai từng trải qua bậc đại học đều có cảm nhận chung, đây là khoảng thời gian tươi đẹp nhất của tuổi thanh xuân trước khi vào đời.

Và Đồi cù như một sân du chơi lý tưởng của sinh viên, học sinh kể cả du khách trên những quả đồi mịn cỏ non, tròn trịa mấp mô như chiếc lưng của những con cù khổng lồ. Đà Lạt sẽ không là gì nữa cả nếu không có Đồi Cù và Hồ Xuân Hương, thảo nguyên bát ngát hương thông và hơi nước từ lòng hồ thoát bốc lên. Giờ đây một vài khu vực phía trước Trường Đại học Đà Lạt bị san ủi để trồng cỏ thay vì trồng người. Nó đã biến thành sân golf của người nước ngoài khi đất nước gọi là độc lập, thống nhất.

Đồi Cù trái tim của thành phố này, của Đà Lạt không còn nữa.

XVI

Có ông bí thư lớn nhỏ nào chịu thuế,

chỉ có người dân bình thường là chịu thuế

Một hôm có đoàn thuế vụ của thành phố đến viếng nhà trường, họ đều mang các thẻ trước ngực là nhân viên thuế vụ, trưởng đoàn đưa quyết định đến đây để làm việc. Họ nhìn các bức tường, cửa sổ cùng các cửa lớn nhỏ của nhà trường, quan sát không rời mắt số sinh viên ra vào bao nhiêu cũng như dò xét thái độ của chàng. Thiện Nam mời dùng trà, tất cả không uống và đồng thanh nói rằng: sáng nay chưa ăn gì cả, nên uống vào xót ruột lắm... Thiện Nam hiểu ngay nhưng im lặng. Chàng phát biểu: các ông hiểu thế nào mà đến đây đòi đóng thuế, cơ sở dạy nghề cũng như trường nghề mà cũng đóng thuế ư? Bao giờ các em làm ra thành phẩm mang ra thị trường thì lúc đó chuyện nộp thuế mới hợp lý, phải không? Các anh nên về đọc lại luật. Cả đoàn ngơ ngác nhìn nhau, không ai nói gì, rồi viên trưởng đoàn lên tiếng nhỏ nhẹ: thật sự hôm nay chúng tôi đến đây chỉ để tìm hiểu, và với sự hoạt động tốt như thế này chúng tôi sẽ cho con em đến học. Thiện Nam mắt nhìn thẳng vào từng người và nói: các cấp lãnh đạo của các anh đã không phân biệt được thế nào là khoản ưu đãi, miễn giảm cho các đối tượng này, cho các loại thu nhập kia... quả là một hệ thống thuế không thống nhất.

Bọn thu thuế đang nghe như chàng đang lên lớp bồi dưỡng cho chúng. Chàng hỏi trong các anh có ai chịu thuế không, có ai đóng đồng nào từ các khoản thu nhập hay chỉ có các người dân không có chức có quyền mới phải chịu thuế. Họ ngả người trên các ghế sa lông của nhà trường và cười xả lã... song có người còn đệm vào: đã là cán bộ, nhân viên nhà nước mà còn đóng thuế gì nữa, chỉ có tư bản bốc lột mới làm như thế... Chàng tự tay khui bánh bích qui ngoại và mời họ dùng cùng sữa tươi, trông người nào cũng rạng rỡ lắng nghe. Chàng kể: Tôi đã rong ruổi rất nhiều nơi trên thế giới và đọc cũng rất nhiều, nhưng chưa thấy có nơi nào như Việt Nam, chàng hỏi họ: có ông bí thư lớn nhỏ nào, kể cả Chủ tịch nước, Thủ tướng chịu đóng thuế thu nhập hay không? Chắc chắn là không, ở Việt Nam chỉ có người dân bình thường là chịu thuế, đúng không? Hằng ngày các anh đi dạo khắp nơi trong thành phố này và có bao giờ vào nhà một quan chức nào không, chắc chắn là không! Một người trong bọn họ chua vào câu chuyện: suốt ngày với các quán tạp hoá nằm hai bên đường hay rảo khắp chợ, thế thôi, ở đây là một thành phố nhỏ vòng nửa ngày dạo bộ là hết rồi.

Thiện Nam tiếp: như thế là không được nhân bản đâu nhé. Nhiều nhân viên thuế quan nhìn chàng như chưa bao giờ được nghe về danh từ này. Chàng cười: đó là sự công bằng trong xã hội đấy. Luật thuế không được đặt trên sự thoả hiệp với các nhóm lợi ích xã hội khác nhau, trợ cấp là trợ cấp, thuế là thuế... phải rõ ràng và phân minh trong vấn đề này. Sau khi ăn uống xong họ cáo từ, viên trưởng đoàn nói: chúng tôi sẽ mời anh lên Tổng cục thuế, ông Cục trưởng là người có trình độ cao sẽ trao đổi với anh. Nghĩa là họ đã ăn xong nhưng vẫn chưa thoả mãn.

Bọn thuế ra về mà chàng nghĩ bụng, đúng là một nhà nước không có một hệ thống thuế minh bạch đã tạo ra một lỗ hổng to lớn để ai cũng có thể giải thích thế nào cũng được theo quan điểm cho phù hợp với quyền lợi riêng của mình, từ Bộ Tài chánh đến các cơ quan thuế lớn nhỏ đều có thể trích dẫn một cách lệch lạc. Nhất là điều quan trọng trong sự quản lý của một nhà nước không có triết lý thuế để các công dân tự ý thức khai nộp về các khoản thu nhập cá nhân, và các công dân gọi là gương mẫu hàng đầu trên đất nước này thì sẽ không bao giờ làm điều đó, nếu không nói họ là những người chạy trốn trước nhất về các mục kê khai như tài sản, tiền lương... trước và sau khi rời khỏi chức vụ.

Và chàng lại nghĩ, với một bộ máy công quyền như thế này, nếu thật sự người dân có tự giác đóng thuế thời họ cũng sẽ không đảm trách hết công việc truy thu, cho dù đội quân thiên lôi ăm bám này là vô cùng đông đảo dưới chế độ Cộng sản. Vậy chỉ có thể thay đổi tư duy và trên một Đường lối mới.

Cái mà họ đã làm được khiến Giám mục Lê Hữu Từ phải cởi Thánh giá bằng vàng mà trao và sẽ có thể làm được nếu biết hy sinh dấn thân cùng dân tộc trên một khởi đầu mới.

Nền triết lý mới đó là chủ nghĩa ứng dụng, chàng nghĩ: đá nào cũng là đá và hòn đá thật sự giá trị là hòn đá được ném đi. Các nước Á đông như Việt Nam chỉ có thể thích nghi với những thành tựu khoa học đã có của Phương tây, sự ứng dụng nhiều khi chúng ta lại thành công hơn cả chính cái nôi phát minh ra nó. Chúng ta đang đứng trên một tiền đề chủ nghĩa Cộng sản lạc lõng, lỗi thời, ai cũng biết như vậy, các lý thuyết gia của chế độ thừa biết điều này, nhưng hiện chưa có cái để mà khiêng về, khả năng thật sự của những nhà lãnh đạo trên đất nước này là bưng bê thế thôi.

Vậy ta có thể xây lại nội lực của chính mình, Thiện Nam suy tư: dân tộc này từ thuở khai sinh đã hình thành hai mặt đối lập năm mươi lên núi và năm mươi xuống biển, nhưng hai tập họp này chính là hai mặt đối lập tương sinh với nhau trong công cuộc dựng nước giữ nước. Như vậy nguyên thủy dân tộc này đã là đa nguyên, một dưới biển một trên non, có thể phương cách thực hiện cho sự tồn vinh của cộng đồng người Việt có khác nhau, nhưng đều chung một lý tưởng mà kết quả chúng ta hiện hữu đến ngày hôm nay.

Nhìn qua những bảng hiệu dọc đường đầy tên các cơ quan công quyền nào Ủy Ban nhân dân Khu phố, Phường, Hội đồng nhân dân, Công an nhân dân... Nhưng thật sự có người dân nào được bầu chọn hay ứng cử vào những chức vụ này, như vậy tại sao không cho các công dân được bầu trực tiếp từ những người góp phần tích cực trong việc xây dựng địa phương. Những giáo viên có sự cống hiến đưa con em ở địa phương nâng cao trình độ cũng như thay đổi nếp sống, nếp nghĩ tại địa phương cao hơn hà tất các công dân sẽ chọn làm đại diện cho mình để điều hành chính quyền về giáo dục địa phương.

Cũng như về Tư pháp, chàng nhìn một lão ông tuổi sáu mươi trong quán tạp hoá nhỏ của mình đang lạy bà thu thuế: tôi lạy cô, xin cô tha cho tôi, cho già này với mấy món hàng chạp phô bánh kẹo nho nhỏ, chỉ kiếm sống qua ngày cùng bữa đói bữa no. Nhưng dường như Thiện Nam chỉ nghe tiếng quát tháo của bà này. Hôm ấy chàng bách bộ để đến Ngân hàng, Thiện Nam dừng lại chờ người thu thuế đi khỏi và đóng vai khách hàng vào mua quà, người đàn ông này liền tâm sự: nhân viên thuế vừa mới đến đó và nhất mực đòi tăng thuế nếu không đóng khoản chênh lệch, lần nào cũng vậy phải có tiền túi riêng ít ra là một phần ba của khoản thu, tôi khẩn khoản xin tha nhưng bà ấy bảo ai sẽ tha cho bà ta: tôi cũng mang cái này về nạp cho cấp trên chứ đâu có được hưởng... Chàng nghĩ, quả là người dân sẽ bị thiệt thòi khi tình trạng tham nhũng tư pháp xảy ra, đặc biệt khi người nghèo không thể đóng các khoản hối lộ, đàng khác tất cả những sự bổ nhiệm các viên chức tư pháp cũng như sự xét xử của toà án đều theo mệnh lệnh của đảng hay một bè phái. Như vậy người đứng đầu tư pháp địa phương, các viên cảnh sát trưởng phải là những người được đào tạo chính quy thuộc ngành này và có sự thể nghiệm sự trong sạch cũng như khả năng chuyên môn thật sự đã mang lại hậu quả tối ưu tại địa phương.

Thế rồi tài chánh cũng vậy, một nền kinh tế lợi ích mang lại sự thịnh vượng thật sự cho mỗi nhà cũng là sự hưng thịnh của quốc gia, nên viên chức kinh tế tài chánh không chỉ là người ngồi chờ chực lãnh lương từ đồng thuế của dân gọp lại mà là làm sao phát huy được động lực trên sự lợi ích thiết thực của mỗi người, khiến ai cũng hăng say làm việc vì sản phẩm của cải làm ra thật sự là con đẻ của chính mình và nó quay vòng làm biến đổi thăng hoa mọi người trong gia đình, như được học hành, hưởng các phương tiện văn minh cũng như các phúc lợi y tế, nhất là sự chăm sóc y tế ban đầu. Người đứng đầu tài chánh địa phương phải làm được điều này, sự thay đổi của mỗi viên chức mới sẽ là sự thay đổi nồi cơm mỗi nhà. Và các công dân trên sự kiểm nghiệm này mà chọn lựa qua lá phiếu của mình.

Và Viên Chủ tịch cùng “Hội đồng kỳ mục”, nó như một ban nhạc có người điều khiển thay dân sao cho mang lại sự Thái Hoà, đó là một từ ngữ Á đông, thế nhưng lại là sự quân bình trong quan niệm đạo đức theo Aristote.

Như vậy dân chủ không có gì là chạy theo Phương Tây nào cả, chúng ta đã có một một sự khởi đầu từ nền tảng, nhưng trải qua các triều đại vì sự độc đoán mà phương cách thực hiện của chúng ta có thua kém, hoặc vì các phát minh không có, thậm chí còn không tin vào các phát minh như trường hợp Cụ Nguyễn Trường Tộ, chàng nghĩ, nói rõ ra chúng ta phải học nguyên tắc Tam quyền phân lập của Âu châu, vấn đề không phải là tự ty mặc cảm mà là biết khởi đầu trên nền tảng ứng dụng công nghệ mới.

XVII

Viên chức cao cấp chỉ thích

rượu ngâm thuốc cường dương

Một thời gian xa quê nhà, chàng vẫn còn quen với nếp sống bình thường của người dân Đà Lạt, đó là thích thả bộ, nhưng vào đầu thế kỷ hai mươi mốt, nhiều con đường trong thành phố đầy bụi bặm, bùn đất do các công trình thi công dở dang vô trách nhiệm, một vấn đề không phải của thành phố này song đô thị nào cũng vậy, mặc ai nấy đào từ giao thông công chánh đến bưu điện viễn thông, cấp thoát nước... Hết thảy đều có thể đào và không có ai chịu trách nhiệm trong việc hậu thi công này. Thậm chí hằng ngày trên các báo đều có thông tin về các ổ trâu, ổ voi mà không có vật che chắn khiến nhiều người bị thương hoặc tai nạn chết đều trở nên bình thường đối với nhà cầm quyền. Một sự im lặng đáng sợ của một chế độ công an trị khiến các công dân tự hỏi không hiểu vì sao các công trình xây dựng vi phạm kéo dài nhiều tháng thậm chí cả nhiều năm mà nhà thầu vẫn cứ bình chân như vại rồi hạ cánh an toàn, chỉ có người dân là hứng chịu tất cả.

Đà Lạt rất ít con đường còn hoa dù đó là hoa cỏ dại, một thời nó bị bứng sạch để trồng khoai lang, khoai mì và nay cuộc sống có khá hơn nhưng sự hồi phục hầu như rất chậm so với sự phát triển chung của cả nước. Cái đẹp nếu có là để mang đi bán chứ không ai nhận ra cái đẹp của hoa trong thành phố du lịch tao nhã. Nhiều người rất muốn tổ chức Lễ Hội Hoa nhưng nhìn lại nguồn cung cấp từ các nhà vườn đầy sự tản mạn riêng rẽ và sắc hoa hoàn toàn tuỳ thuộc vào thời tiết khi chưa ai áp dụng được công nghệ sinh học vào việc gieo trồng, nên nếu có Lễ Hội thì Hoa Dã quỳ vẫn là loại phổ biến nhất và cũng vì thế nó sẽ được chọn làm Hoa khôi cho các hoa Đà Lạt, thật vậy nó còn được chọn để làm biểu trưng về Đà Lạt. Đây là một loại hoa dại mọc tự nhiên thường nơi bờ rào và hầu như khắp nơi hoang dại của thành phố này đều phủ lên lớp thảm hoa vàng này. Và như thế chính quyền địa phương sẽ không mất một đồng nào để đầu tư mà vẫn bội thu qua lễ hội, nào chí ít ngân sách phải rót ra bay vào túi riêng và thu phí qua các cuộc vui chơi đúng theo nguyên tắc người vô sản nếu có mất là rơi đi chiếc quần lót... còn một khi thắng cuộc thời bổng lộc vô vàn.

Thời gian thắm thoát xoay nhanh, trở về thăm kinh đô văn hoá của miền Nam trước đây nhiều lần và đi đến quyết định thành lập trường công nghệ trên cao nguyên này. Thiện Nam có dịp ăn Tết cổ truyền tại quê hương. Tết nào thời cũng mưa ít nhiều, ngày Mồng một Tết, Sài Gòn-Đà Lạt có điểm giống nhau đó là sự im ắng hoàn toàn, nó chỉ thật sôi động trước và sau tết. Nhưng đặc biệt trong một thành phố nhỏ, các người chủ quán rượu Tây biết rất rõ và có thể tiếp thị với khách hàng loại rượu nào và biếu cho ai, thậm chí ông ta còn thuộc địa chỉ của từng vị quan chức địa phương nếu có yêu cầu của khách hàng. Thành phố này không quá ba quán rượu ngoại, thật vậy Thiện Nam muốn xã giao với những người cao tuổi trong dịp xuân về, khi vừa bước vào cửa hàng với nụ cười quen thuộc chào khách, ông ta bảo anh là người ngoài tỉnh và muốn biếu cho ai ở thành phố này hãy nói rõ, mỗi ông bí thư, chủ tịch là một sở thích khác nhau, vị chủ nhân này cười... và nếu biếu cho anh chuyên viên, thư ký bí thư này nọ thì phải mua loại đắc tiền nhất vì các ông trẻ ấy còn mang ra đây bán lại để kiếm tiền... Thành phố này nó là như thế đã từ mấy chục năm qua rồi, bây giờ cuộc sống có khá hơn không chỉ có rượu song phải kèm bì thư nữa nhất là dáng dấp Việt kiều như anh, hãy biết mặc áo bỏ ngoài quần và bề ngoài làm nghèo đi một tí dễ vào nhà biếu quà hơn... Thế rồi ông dẫn chàng đi một vòng trong cửa hiệu, giới thiệu từng loại rượu thích hợp với từng quan chức ở đây, viên chức càng to ông càng ghé tai nói nhỏ như chỉ để cho một mình chàng biết, như “thằng” Giám đốc Sở Công an ở đây, nay đã về hưu nó chỉ thích rượu có ngâm thuốc cường dương, ở nước ngoài về nhất là ở Mỹ sao anh không mang những thứ thuốc đó, nghe nói nó là một loại cỏ bào chế theo công thức mà Mao Trạch Đông hay dùng, bọn chúng quí lắm và có thông tin đến tỉnh lẻ này bọn chúng còn đòi Viagra loại thần dược của đàn ông nữa, anh có biết thứ thuốc đắc tiền đó không... Tết mà biếu những thứ đó chúng sẽ để ý đến công việc của mình, ngoài ra những thứ khác thì người nhà của chúng sẽ bán đi thôi. Chàng có mua cho ông ta một chai rượu và chào từ biệt với lời chúc năm mới, nhưng ông tỏ ra không vui vì có lẽ theo ông hơi trầm tư một tí lúc bao gói chai rượu quí: nó sẽ không đến đúng người và cũng sẽ không mang lại giá trị từ nồng độ cháy lưỡi của nó mà ông hết lòng mong muốn cho khách hàng của mình đạt đến mục đích.

Người dân thành phố chạy qua chạy lại để biếu cho nhau quà trong dịp tết, trong nét mặt người nào cũng nhiều lo toan hơn là chuẩn bị đón mừng một cái gì đó mới mẻ, vui tươi. Có lẽ cho đến đêm ba mươi những người chủ gia đình thở dài ra một tiếng như trút đi nỗi nhọc nhằn của cả một năm và chuẩn bị bước sang năm mới. Thiện Nam hiểu rõ được tình cảnh của các cư dân, nhờ chàng thường đi dạo theo những hàng quán quanh khu vực nhà trường và hầu như họ rất dễ tâm sự với chàng: ai cũng thấy chỉ có bọn cán bộ mua sắm tết, chúng đổi đời cả rồi, bây giờ không còn đứa nào ghẻ ngứa như xưa nữa đâu, không biết tiền ở đâu mà chúng có lắm thế, nhất là chúng xây nhà, ở thành phố nhỏ này nhà mọc lên như nấm đều là của bọn chúng, còn người dân xin được một giấy phép rất khó khăn. Chàng cũng được biết các Nữ tu thuộc Dòng Mến Thánh giá gần nơi chàng trú ngụ đã phải làm đơn lên Uỷ Ban đoàn kết tôn giáo rồi lên Công an khu vực, Uỷ ban Nhân dân Phường, cuối cùng là thành phố để xin phê duyệt được sửa cái cửa hông nhà bị xiêu vẹo. Song các Bà cũng không dám mang đi vì sợ chúng quát tháo, nên phải nhờ đến ông Cha xứ kế bên hàng rào lên trình các quan.

Những ngày vui thật sự chỉ đến khi du khách bắt đầu du xuân trên thành phố du lịch và thật sự đến Đà Lạt trong những ngày xuân mà không đến thác Thiên Thai - Pongour, hay còn gọi thác Bảy tầng để mong được vào chốn bồng lai sẽ thật là thiếu sót. Đây là dịp để nam thanh nữ tú từ Bắc Nam, Kinh Thượng, Thái Tày... đều rộn rã du xuân. Đặc biệt các quan cán bộ dùng xe công, đúng hơn là các cô cậu con ông cháu cha lợi dụng chức quyền để đua đòi tán tỉnh lẫn nhau trong những dịp như thế, những đoàn xe công thật dài nối đuôi nhau không chỉ ở chốn tự nhiên hoang dã “Thiên đường” này mà cả những nơi như lễ hội Chùa Hương, viếng Bà Chúa Sứ hằng năm. Thiện Nam quan sát mùa lễ hội cũng là mùa làm ăn của những người bói toán, xem xăm, bán sách tử vi, coi tướng quanh các khu vực lễ hội... Lần đầu tiên khi trở lại đời thường ăn tết khi đi ngang qua khu vực Lăng Ông, chợ Bà Chiểu với khói hương nghi ngút rực trời, Thiện Nam nhận thấy có lẽ đây là nơi có nhiều người bói toán và công khai như thế ở miền Nam này... Ngoài ra việc bán sách tử vi, tướng số không chỉ ở thác Thiên thai xa xôi này mà cũng trở thành chợ nóng trước các chùa Xá Lợi, Vĩnh Nghiêm, những ngôi chùa lớn có tiếng tăm tại Sài Gòn. Nơi “thiên đường này mơ ước bao lâu”, mọi người đều tự do trao đổi tâm tình và yêu mến nhau... Song tục truyền rằng những ai không vì thế mà bội lời thề, không chung thủy... những kẻ bội tín ấy rất ít khi được trở về. Có một nàng tiên là Chúa của vùng này sẽ giữ chân họ lại để dạy cho họ những bài học làm người. Và người dân Đà Lạt đã giữ ngày này theo truyền thống, Thiện Nam nhận xét mỗi năm vào dịp tết Nguyên Tiêu tức rằm tháng Giêng, người dân từ khắp nơi lại đổ về nhiều hơn và thường đều trở về bình an, cũng chưa thấy ai bị lưu giữ lại cho dù cuộc đời vẫn luôn nhiều chuyện đổi thay.

XVIII

Uỷ ban dưỡng lão nhân dân

Từ Pongour, ngọn thác nổi tiếng đẹp mơ màng, hùng vĩ song cũng rất là hoang dã của Tây Nguyên, người dân trở về cuộc sống bình thường của một thành phố sương mù, sinh viên với giảng đường, nông dân cùng nhà vườn, và các quan chức thời luôn bận họp, ở đây không có Nhà trẻ Trung ương vì nếu có bọn trẻ con cái của các viên chức được gởi gấm, thời tự thân cũng biến thành các cụ, một khi được bỏ chung trong nhà dưỡng lão nhân dân, nơi đó thực tế diễn ra với một cơ quan công quyền không biết có việc gì để làm, nó thật sự đã biến thành các Uỷ ban Dưỡng lão Nhân dân tại thành phố sương mù này. Quả vậy khi một nhà báo nói với Thiện Nam: xem mấy ông rù rù vậy đó nhưng một khi đụng đến sở trường của họ về chuyện đấm đá, tranh giành quyền lực, thậm chí bán bớt lãnh thổ để tồn tại thì người nào cũng sáng mắt lên và hồi xuân tức khắc. Nhà báo này nhấn mạnh phải biết sở trường của họ mới tồn tại nơi thành phố này, bao giờ lớp này ra đi đến thời con cháu họ may ra mới có thay đổi, mà con cháu của bọn này biến thành các côn đồ nhiều hơn, cậy quyền thế hách dịch vô cùng. Tôi đã ở đây từ bé và viết báo cho các tờ địa phương tại tỉnh này, trong số họ dù đã cao tuổi nhưng không ai chịu ra đi cho đến thời điểm này và nếu xa bay thì phải cha truyền con nối như Kim Nhật Thành, lúc đó họ mới yên tâm nhắm mắt.

Trở về với nhà trường, số học viên đến ghi danh ngày càng nhiều hơn để thật sự có một nghề trong tay khi ra trường với công nghệ tin học. Đặc biệt các em đến ghi danh là sinh viên từ trường đại học Đà Lạt, tất cả đều muốn muốn tiếp cận với công nghệ mới khi được Thiện Nam hay qua tài liệu do nhà trường trực tiếp phổ biến, họ đều nhận ra tính thực dụng và cấp thiết của khoa công nghệ mới nấy. Những tờ bướm từ Trường Cao đẳng Hoa Sen, sau này là đại học đã là một bằng chứng để thuyết phục và tạo niềm tin trong các bạn trẻ vốn xa lạ với phương tiện này, họ cũng nhận ra ngay cả ngành thư ký văn phòng cũng phải học vì đây là một nghề thật, nó không chỉ gõ vài câu văn bản nhưng là cả một nghệ thuật trong giao tiếp, cũng như cách điều hành trong cơ quan theo vai trò của mình vào thời công nghệ thông tin bùng nổ. Chàng ví von với các sinh viên trong cuộc hội thoại và ai cũng cười: thư ký là nghề bí mật vì nguyên ngữ nó dịch từ chữ secret, đó là người gần gũi Giám đốc nhất, nên phải giữ bí mật mọi chuyện, nếu thư ký mà tiết lộ bí mật của quý ngài thì chỉ có thác thôi. Ai cũng hiểu ra vấn đề là cần phải học dù chỉ làm thư ký nhất là phải biết nào lưu trữ hồ sơ theo cách mới, vi tính là phương tiện xử lý công việc điều hành nhanh chóng nhất, nó quả là phương cách để tinh giảm bộ máy hành chính cũng như giúp xóa dần sự nghiệp hành dân.

Cũng có lúc Thiện Nam không muốn ghi chép vào nhật ký những gì mình đã gặp và chiêm niệm, như Voltaire đã nói dù có viết hàng trăm tác phẩm thì thế giới này vẫn không có gì thay đổi, song mỗi đêm trước khi đi nằm chàng lại trỗi dậy ngồi vào bàn viết, và thế là những dòng chữ cứ nhảy múa như một khúc nhạc sonate dưới ánh trăng nào đó. Ngày hôm nay có đoàn thanh tra của Sở Lao động và họ đã phê bình nhà trường như thế nào nhỉ, khi chàng giải thích về bộ môn đồ họa Auto Cad, Corel Draw... Viên Phó chánh thanh tra, có cái tên mà cả tập thể giáo viên của nhà trường sẽ không bao giờ quên được, nhưng rồi thôi hãy quên những điều không đáng nhớ trên đất nước Giao Chỉ này về sự thiếu may mắn trong việc tiếp cận thông tin khoa học của viên quan này giữa thời hiện đại, nhưng cái gọi là khoa học Mác Lê Nin thì thao thao bất tuyệt. Ông ta phát biểu:

1. Đồ họa mà cũng vi tính hả, các ông các bà đừng có lừa bịp chúng tôi...

2. Thiện Nam giải thích, bây giờ với công nghệ phần mềm này người ta có thể vẽ thiết kế bằng vi tính như nhà cửa, các kiểu mẫu thời trang, và kể cả phim hoạt hình cũng đều qua vi tính dàn dựng...

3. Thế nhưng viên Phó chánh thanh tra vẫn không tin, ông còn nổi giận quát lên: Tôi chưa từng nghe ai vẽ bằng vi tính cả, nó chỉ là công cụ chỉ để đánh máy, không đúng thế à, các ông bà đừng có nghĩ là mình ở thành phố lớn đến thành phố nhỏ mà hù dọa chúng tôi. Có vài người bạn trẻ trong đoàn theo Thiện Nam tìm hiểu họ cũng tốt nghiệp đại học song hết thảy đều ngậm miệng cho đẹp cái mặt các đồng chí lãnh đạo... Chàng cho mời các Giáo sư của Đại học Bách Khoa may mắn lúc đó đang hiện diện tại trường và cố gắng giải thích cho ông ta hiểu, nhưng nhất quyết ông không chịu tiếp thu mà còn kết luận một câu nhớ đời: xưa nay các kỹ sư, kiến trúc sư chỉ vẽ bằng tay, người tàn tật vẽ bằng chân và hôm nay lần đầu tiên mới nghe vẽ theo kiểu các ông bà nói, tôi đã thanh tra nhiều nơi không có nơi nào như thế này và cũng không ai nói điều kỳ lạ ngược đời như vậy... một khoảng im lặng, có lẽ ông ta nghĩ thầm trong bụng phải về họp chi bộ đảng và nhanh chóng dẹp ngay cái trường băng hoại này thôi.

Quý Thầy Cô nhìn ông thanh tra trong khoảnh khắc thật đáng thương ấy, khiến lão càng trở nên tức tối, hai mắt đỏ âu lên và kêu kết thúc không làm biên bản ra về. Thiện Nam có yêu cầu viết đúng như những gì mọi người đã phát biểu trong buổi làm việc hôm nay và chàng nói rõ hầu cho các thế hệ mai sau biết rằng cha ông của chúng trình độ là như thế, nghe đến đó ngài Phó chánh thanh tra nhận ra có cái gì không ổn đâu đây nên can ngăn không cho thư ký của cả hai bên đúc kết văn bản nhất là những lời đáng ghi nhớ và để nghiên cứu của ông. Vị thanh tra đã xách cặp rồi vội lên xe nhanh hơn ai hết.

Tất cả ngồi lại trong bàng hoàng, im lặng khoảnh khắc, thế rồi có Thầy Cô thở ra: đất nước này là thế, từ thanh tra của ngành này đến Tổng thanh tra Nhà nước cũng một bè như thế lại tham ô nhũng nhiễu người dân, và ngay cả đến vị luật sư nổi tiếng là giỏi dưới triều Cộng sản Việt Nam đương thời cuối cùng bên sau những lời hoa mỹ, các tổ chức quốc tế cho biết đã có bằng chứng ông ta đã nhận hối lộ... Các sinh viên khoa Luật thường kể cho chàng nghe ông Chánh thanh tra nhà nước nhận hối lộ với một khoản tiền to lớn khi bị phát hiện thì bảo đã trình với Ban bí thư, Bộ chính trị... Các sinh viên cùng bật cười và bảo không biết ông ta làm việc với tư cách là về mặt chính quyền... vậy tại sao không trình với Chủ tịch nước, Thủ tướng mà trình với ông bạn trong Bộ chính trị... Và rồi mọi chuyện xấu xa như thế cho danh dự của quốc gia, nhưng tất cả hạ cánh một cách an toàn. Viên Tổng thanh tra Nhà nước họ Lê Quốc tên Thanh còn phè phỡn, hai má phính ra, không biết lấy gì làm xấu hổ khi đứng trước Quốc hội để giải trình: tôi đã nhận tiền rồi và tôi đã rửa tay!

Mỗi khi chàng có mặt tại trường đó là những buổi tiếp xúc với sinh viên, phụ huynh, phần lớn họ là các nông dân, người làm nhà vườn và đều có sự than vãn về đất đai đã bị trưng thu hoặc nằm trong qui hoạch hay bị cưỡng bức mua với giá rẻ và bán hoá giá lại với giá cao khiến có người nhận hết số tiền bồi hoàn song khi mua lại một sàn nhà ngay tại mảnh vườn vừa bán để xây một chỗ tá túc cũng không đủ tiền, thật bi đát.

Một nhà vườn nói: không có gì thay đổi đối với Nhà nước này từ pháp luật đến pháp quy, tất cả chỉ nhằm hợp thức hoá khối tài sản ngày càng lớn hơn của các đảng viên mà thôi... Chàng hiểu điều đó nghĩa là không có gì thay đổi giữa văn bản đầu tiên từ khi cái nhà nước này ra đời cho đến các văn bản cuối cùng, tất cả chỉ nhằm tạo cơ sở pháp lý cho sự hợp thức hoá quyền sở hữu của kẻ thống trị là cán bộ đảng viên chứ không tạo điều kiện cho sự công bằng xã hội. Và ông bắt đầu kể về những căn nhà cùng đất đai của chính mình cũng như các bạn hữu bị vẽ lên kế hoạch này nọ để trưng đất thờ tự của dòng họ, vì chính ông cũng như bạn bè không thuộc thành phần phải tập trung cải tạo như binh lính thuộc chế độ miền Nam trước đây, hoặc tư sản.v.v. Thực chất chỉ là những kế hoạch treo, dự án ma vì có nơi cả chục năm sau không thấy nhà máy, công trường, công viên nào cả mà chỉ thấy mọc lên toàn nhà của quý ông bà cán bộ đảng viên này nọ.

Có người kể lại cho Thiện Nam nghe câu chuyện thương tâm, nhiều gia đình trong khu láng giềng của bà đã nghĩ đến chuyện hạ sách với kế hoạch mỗi nhà có một người hy sinh uống thuốc tự vẫn rồi lấy thân xác ấy chôn trước hay thường là bên hông nhà như trừ khử không cho bọn phường xóm bén mảng tới dòm ngó nhà cửa đất đai của họ nữa. Một phụ huynh khác đưa con đến học cũng tham gia câu chuyện, không phải ở thành phố này mà các tỉnh khác cũng vậy, chính cô ruột tôi sau bao năm làm ăn dành dụm xây được căn nhà một tầng lầu, thế rồi bọn chúng ngày đêm kiếm đủ mọi nguyên cớ để tịch thu nhà khiến bà quẫn trí và tự tử với di chúc hãy chôn cái xác bất hạnh này ngay trong vườn nhà để linh hồn bà được quanh quẩn đâu đó mà gìn giữ nó. Ngoài ra việc mua theo giá nông nghiệp rồi đội giá theo đất đô thị không chỉ xảy ra ở thành phố này mà là chuyện phổ biến chung trên khắp nước, một sinh viên nói lên điều này trầm buồn vì gia đình nhờ vào khu đất canh tác để cho em ăn học nhưng nay mất trắng và cô bạn nhìn Thiện Nam cùng nhiều người đang có mặt như để gợi ý về vấn đề trong lịch sử dân tộc này chưa hề có một chế độ nào, kể cả thời phong kiến hay thời Pháp thuộc, người dân bị tịch thu tài sản không có lý do, không phạm tội. Thậm chí ngay cả các thời cổ đại xa xưa, chỉ có những đạo quân xâm lược mới chiếm đoạt tài sản của các nước chiến bại, chứ không có chuyện bạo chúa chiếm đoạt tài sản của dân mình...

Hằng ngày tiếng than oán của người dân như luôn thúc bách chàng có cách gì giúp đỡ họ, song chàng không phải là một nhà làm luật và thật sự những luật gia trên đất nước này dù có giỏi đến mấy cũng đã không làm gì được trong nửa thế kỷ qua với chế độ toàn trị, vì tất cả chỉ là mệnh lệnh từ các đảng chủ với những quyết định của hành pháp chỉ là giải pháp hành chính và một Quốc hội với một rừng luật nhưng thật sự chỉ là luật rừng.

Để lãnh đạo họ đều có hết từ Luật Hiến Pháp, Luật Hành chánh, Dân Luật và Luật Gia đình, Bộ Luật Tố tụng Hình sự, Bộ Hình luật, Bộ Luật Thương mại, các Luật kinh tế và tài chánh như luật công ty, thuế khoá, ngân hàng, bảo hiểm, phá sản. Luật đất đai, Bộ Luật lao động, Luật Ngoại thương, Luật đầu tư... Một đất nước có tất cả mọi thứ luật nhưng mỗi khi quyết định một việc gì thì không cần biết có luật hay không có luật, nó chỉ cần ý kiến của các bí thư là đủ rồi, thậm chí có bí thư chưa chắc đã biết luật đó là gì vì cứ tin trong sự tự mãn rằng dưới chế độ ưu việt bách chiến bách thắng của ta là mặc nhiên có tất cả, đàn anh đã chi viện cả rồi... Theo các nhà cai trị Cộng sản bên sau các thứ nồng nặc mùi tư sản ấy, luật pháp như thứ đồ chơi trẻ em không thể thiếu đối với con trẻ cũng như đối với người dân.

Chàng hiểu như vậy việc tranh chấp đất đai không thể không gắn liền với tham nhũng và vấn đề trở thành phổ biến này gắn liền với quyền lợi riêng tư của các cán bộ Cộng sản từ địa phương đến trung ương do lòng tham vô đáy của những người vô sản đang tìm mọi cách thu vén tài sản trên đường biến thành tư bản đỏ và điều này thật sự chỉ có thể giải quyết qua sự dọn dẹp sạch sẽ những tên vô sản lưu manh này.

Một phụ huynh vừa đi thăm thân nhân ở miền Tây Nam bộ về kể cho Thiện Nam nghe khi chuyến xe chạy ngang qua nhiều nhà ông lớn trên quốc lộ đã phải uốn lượn vì nếu đi thẳng sẽ giải toả nhà ông Bí thư tỉnh ủy, Chủ tịch uỷ ban nhân dân... Hoặc nén cho đường chạy qua trước mặt nhà ông cán bộ để mảnh đất ấy tăng giá trị. Những điều tai nghe mắt thấy khiến ai cũng bồi hồi xúc động, đó quả là những thuộc tính hết sức đặc trưng và cố hữu của chế độ Cộng sản Việt Nam, và bản trường ca về chuyện đất đai trên đất đất nước này từ khi có mô hình cải cách ruộng đất mang từ Trung quốc về, cũng như sự khiếu kiện của các công dân bị oan sẽ không bao giờ có hồi kết. Hồ sơ có thể đến hàng núi và tiếng than thời chồng chất ngày càng cao hơn núi.

Các sinh viên vùng Tây Nguyên cho chàng biết có công ty quốc doanh chỉ việc mua khoai mì của dân mà nợ đến hàng chục tỷ kéo dài không chịu thanh toán. Khoai mì vốn là lương thực cứu đói của những người cùng khổ. Thế nhưng ngoài việc mua khất nợ, chúng cùng các đầu nậu ép giá, ép loại... khiến nhiều nông dân phải bán khoai mì non với giá bèo.

Những ngày mở trường tại Đà Lạt, Thiện Nam được một nhà Đà Lạt học quan tâm và ông luôn giúp cho chàng những ý kiến khôn ngoan để đối phó với bọn “lang sói” theo nguyên văn lời ông Cụ ở thành phố này. Nguyên là Hiệu trưởng của một Trường Trung học nổi tiếng trước đây tại cao nguyên Lâm Viên, Trường Việt Anh, với khuôn viên đất đai rộng lớn như thế ngay tại trung tâm Thành phố du lịch, tất nhiên là giá trị vô cùng, nên chúng tịch thu sạch của cụ cho dù cụ không phải là tư sản, cũng không ngụy quân, ngụy quyền... mà là một nhà giáo dục. Trường có khuôn viên rộng lớn giữa thành phố, thế là bọn cán bộ ra lệnh tịch thu với đủ mọi nguyên cớ hầu chiếm đoạt mảnh đất béo bở này, nhưng dưới mắt những con người thâm độc, ngôi Trường còn đó mà cắt ra chia nhau hà tất thiếu chính nghĩa quá, nên phải đập cái trường Việt Anh này xuống trước và chúng đã đập thật đến không còn dấu vết gì là một mái trường đã tạo không biết bao kẻ nên người. Và vào những ngày đầu thế kỷ hai mươi mốt ông Cụ cũng như các cư dân ngày xưa còn sót lại, cùng Việt kiều về thăm quê đều chứng kiến mảnh đất đang được chia ra thành từng khoản nhỏ và chúng chia chát cho nhau dưới hình thức bán hoá giá .v.v.

XIX

Một chợ trời người ốm đau,

những vật người đầy bệnh hoạn

Trở về trường và giờ đây trong sự phát triển Hội đồng quản trị nhà trường quyết định bước đầu xây dựng cơ bản để chuẩn bị đưa các máy móc hoặc mua mới hay do sự liên kết đào tạo mà các trường khác ủng hộ rồi sau đó sẽ khấu hao dần dần. Nhưng có tin hành lang cho biết Sở Lao động thương binh đang tìm mọi cách ngăn chặn nếu các thiết bị máy móc hạng nặng trên đường di chuyển mang đến Đà Lạt. Thiện Nam nhận được đầy đủ các thông tin nhờ vào quý phụ huynh có con em là học viên của nhà trường, phần lớn họ trong bộ máy chính quyền nên mọi động tịch gì họ đều từ sự cảm tình riêng tư mà cho chàng biết rõ. Thiện Nam cũng quyết định thành lập các chương trình tin học cũng như anh văn qua multimedia cho thiếu nhi vói cái tên như Trường Hoa Sen đã mở và lấy tên cũng giống như vậy: đó là vườn địa đàng thiếu nhi. Thế nhưng không lâu sau đó có tin từ Ban Nội chính tỉnh Lâm Đồng cho chàng hay, cái tên đó chắc chắn nhà trường này có ý đồ hoạt động tôn giáo. Thế là có lệnh ngầm để tiến hành việc đóng cửa trường. Và quả thật đúng như các tin đồn vào một hôm chính ông Tám, Phó Chủ tịch cùng các chuyên viên trong tỉnh Lâm Đồng đã xuống tận trường và đi vào từng ngõ ngách mà không báo trước để xem có bàn thờ được đặt trên lầu bảy sân thượng của nhà trường hay không. Tất cả bọn họ ra về trong tiếng nói nhỏ với nhau mà Thiện Nam cùng các Thầy cô khác nghe được: không thấy gì cả.

Một ngày thuận tiện Thiện Nam gặp ngay ông bà Phó Chủ tịch ủy ban nhân dân Tỉnh phụ trách kinh tế, con cái của họ đều theo học tại trường nên cuộc tiếp xúc do các cháu thu xếp rất thân mật. Chàng hỏi về chuyến thăm quá bất ngờ của vị Phó Chủ tịch kia thì ông cho biết có báo cáo phản ảnh trường mang ý đồ hoạt động tôn giáo và đối với Lâm Đồng này đó là điều tối kỵ và nếu thật như báo cáo thì với chính quyền ở đây thà bắt lầm hơn bỏ sót: việc đặt tên cho các lớp thiếu nhi gọi là vườn địa đàng nghe có vẻ tôn giáo quá, tại sao không gọi vườn Các Mác, Lê Nin, có phải xuôi thuyền mát gió hay không, cho nên dù không có ý gì nhưng tình ngay lý gian và chắc chắn mấy ông lãnh đạo ở đây sẽ đóng cửa trường, ông than lên đầy sự tiếc rẻ vì nhờ nhà trường mà con cái ông đã ít ra thoát mù vi tính trong thời đại của nó lại còn nhiều chương trình cao hơn nữa, ông tâm sự và lúc chia tay thêm đôi lời, thôi hãy chờ một cơ hội khác khi trời đẹp, sáng sủa hơn hãy trở lại đây vì theo tôi biết họ đang tiến hành buộc trường ngưng hoạt động cho dù dân chúng sẽ phản ứng nhưng rồi mọi chuyện sẽ chìm xuồng ở nơi đây, rất tiếc tôi cũng sắp về hưu và không giúp được gì cho cô: tất cả đã sai sách hết rồi! Ông than lên khi chào tạm biệt.

Hội đồng quản trị nhà trường đón nhận tin này như một hệ luận tất yếu sẽ xảy ra vì ngay với những thủ tục ban đầu đã thấy sự nhập nhằng, rồi bao nhiêu khê vì lúc nào thay vì hỗ trợ họ luôn cản trở đến làm nản lòng nhà đầu tư, còn nếu có nhiệt tình giúp đỡ thì trong ý đố phải chi tiền cho chúng. Đối với những nhà giáo dục thời lấy đâu lấp cho đủ những khoản tham lam vô đáy này.

Song Thiện Nam vẫn quyết tâm, chàng tiếp tục xây dựng những mối quan hệ để nhà trường hoàn thiện tốt hơn. Rẽ về phía đồi Mai Anh, đó là Bệnh viện Lâm Đồng chàng đến đây cùng Bs Vân, mục đích tạo mối quan hệ tốt vì một nhà trường hoàn chỉnh không thể không có sự chăm sóc sức khoẻ. Song song với việc này Bs Vân muốn tìm hiểu những thủ tục để có thể mở một phòng khám đa khoa tư nhân đầu tiên tại Đà Lạt, rồi tiến đến một bệnh viện tư hoàn toàn, nhất là khoa sản và trẻ em, thành phố Đà Lạt đến thời điểm này vẫn chưa có phòng khám đa khoa cũng như bệnh viện do tư nhân đảm trách. Thế nhưng khi mới vừa đề cập, viên chánh văn phòng ở đây đã la toán lên: Lại chuyện kinh doanh kiếm tiền theo kiểu của bọn tư sản nữa... ở đây chắc chắn điều đó khó khả thi, tôi nhấn mạnh rõ điều quan trọng đó, vì nó cũng là lương tâm của nghề thầy thuốc.

Bà Bs Vân chỉ lắc đầu mỉm cười, Bà như muốn nói với họ một điều gì nhưng rồi lại im lặng vì trong thâm tâm Bà mà sau đó có sự thổ lộ: với loài khỉ chỉ giỏi bắt chước, như vậy đó nhưng nếu nay mai có ông Bí thư trung ương nào hô hào cho mở bệnh viện tư để giải tỏa bớt áp lực đối với bệnh viện công thời chúng lại chạy hô hào nhanh chân hơn ai hết. Cả hai rời khỏi Bệnh viện với bao hình ảnh đập vào ngay trước mắt họ, không có dãy hành lang nào trong giờ hành chánh mà không có người ngồi dày đặc hoặc họ chờ đợi để đến phiên mình được chữa trị, hay là thân nhân đang chăm sóc người thân. Cảnh ngoài chợ Đà Lạt làm sao thì nơi đây không khác mấy, song ngoài chợ không có sự sợ hãi nếu không muốn nói ai cũng vui vẻ trong sự mua sắm, còn nơi đây con người đầy trong hy vọng và thất vọng, nhưng có lẽ sự vô vọng đang bao trùm lên hết thảy nhiều hơn. Người thì la thét vì con cháu họ vừa sinh ra đã bị ngộp thở chết, kẻ khóc vợ vì không được sự quan tâm của Bs trực kịp thời khiến cả mẹ và con đều chết, những trường hợp mổ nhầm từ gan sang mật, từ ruột thừa thành ruột già, mổ bao tử thay vì cắt thận... không biết bao nhiêu trường hợp oan khiên hoặc việc chữa trị không đến nơi đến chốn gây nên những hậu quả không lường trước được mà các công dân nghèo khổ đáng thương phải gánh chịu.

Bs Vân nói, nếu ai đến Việt Nam mà chịu khó đi khắp một vòng ngay tại các bệnh viện thành phố Sài Gòn cũng đủ viết thành tác phẩm về sự khốn nạn khi phải lâm vào cảnh cùng cực mới đến. Bà tiếp về quang cảnh nơi bệnh viện Nhân dân Gia Định thấy mới khiếp đảm, rồi bước sang Bệnh viện ung bứu kế cận, nó không còn là cái chợ nữa nhưng là một nơi trình bày cái mà sự thể hiện của nó đáng ra khi hữu thể có mặt ở cuộc đời không nên có, một chợ trời người ốm đau những vật người đầy bệnh hoạn. Những con người đáng thương đang chờ chết với đủ mọi thứ bệnh nan y mà chỉ sự nhiễm trùng giữa người này và người khác cũng đủ là một sự quan ngại đáng sợ, nhưng các nhà lãnh đạo chỉ muốn tiến lên một thứ xã hội chủ nghĩa không tưởng, còn thực tế cuộc đời không có tí nào là mang tính xã hội giữa con người. Chợ kia nhiều lắm chỉ có một vài người cùi hủi ngửa tay xin lòng trắc ẩn còn nơi đây con người vong thân, bị biến dạng hẳn nơi trái tim của con người.

Chàng đi ngang một phòng nhỏ, nó không phải nhà xác nhưng đang có một phụ nữ vừa chết với nhiều người bao quanh nhất là giới mày râu. Trong sự tò mò chàng và Bs Vân cùng dừng chân lại và lắng nghe, thì ra đó là một cô gái có nhan sắc tuyệt vời dù đã nhắm mắt nhưng khuôn mặt đúng là diệu huyền, cô gái bất hạnh từ thành phố Sài Gòn đến Đà Lạt với hồng nhan của mình nàng đã đãi “Sĩ”, cô chỉ lấy tiền rất ít đủ để trả tiền khách sạn và thế là có bao tao nhân đến với người đẹp rồi bí mật giới thiệu với nhau, như nhiều người thuật lại cô ấy bảo chính yếu là nghệ thuật, và niềm vui... Cho đến khi có tin người đẹp lên xứ anh đào bị trúng gió chết, qua các Bs mọi người mới vỡ lở ra rằng người đẹp đã bị sida vào giai đoạn cuối và muốn trả thù đàn ông xứ sương mù... Bệnh viện không biết nhận chỉ thị từ đâu nhưng đã đặt nạn nhân nằm tại một phòng riêng cũng như bén tin khắp thành phố nhỏ, thế là lần lượt các đoàn người đổ về bệnh viện để tận mắt chứng kiến... Thiện Nam quan sát trong số mặt khách đến nhìn cô gái chết, các đấng nam nhi này thật ra không phải để tỏ lòng thương tiếc nhưng vì sự đau đớn cho chính mình nay mai... thật sự người nào cũng muốn nhìn và xem cho thật kỹ hình hài đó đã từng truy hoan với mình hay không, phần lớn họ với khuôn mặt có thể đoán được là những cán bộ đảng viên có quyền của thành phố, những người trẻ ít hơn, trông người nào ra về cũng trong khuôn mặt đầy thảm hại. Đó là sự lo toan về cái chết không có thuốc chữa của căn bệnh thế kỷ Sida. Đặc biệt trong số đó có họ La, người giàu có hạng tại thành phố nhỏ, không lâu sau các cư dân đều biết ông lâm bệnh nặng vì chứng này.

Theo thống kê quan hệ đồng giới nam có chiều hướng tăng nhanh ở Việt Nam, Ở Hà Nội và Sài Gòn có cả vạn người mắc chứng này, những quan hệ của họ không được bảo vệ rất dễ lây lan HIV, mỗi năm như tăng lên gấp đôi ba lần vào những năm đầu thế kỷ. Còn ma tuý thời phổ biến đến mức cán bộ lãnh đạo trại giam mang cả những viên tân dược này vào bán ngay trong các trại cai nghiện. Người ta còn kháo nhau vợ của viên Bộ trưởng Quốc phòng Văn Tiến Dũng, người lãnh đạo đoàn quân xâm chiếm miền Nam còn dùng máy bay của nhà nước đi buôn lậu ma tuý, quý hồ dân thường những ai có thể đều thử làm một chuyến rồi sau đó cả đời chỉ ngồi mà hưởng không phải làm gì nữa!

Trên đường về, Bs Vân nhớ lại một người bạn năm xưa hiện đang cư trú gần bệnh viện và cùng Thiện Nam ghé vào thăm, bầu trời Đà Lạt dù vào giữa trưa cũng chỉ hanh hanh nóng, họ mừng rỡ, người bạn đồng nghiệp này đã về hưu không còn hành nghề nữa và chỉ chăn nuôi với đồng lương hưu. Họ cùng nhau ra xem mấy con lợn và thấy con nào cũng đỏ tươi, khiến cả Thiện Nam và Bs Vân khen người bạn quả là có tay nuôi đáo để. Thế nhưng bà Bs cao niên ghé tai nói nhỏ điều gì đó với Bs Vân, Thiện Nam chỉ thấy Bs Vân trợn mắt lên cho đến khi rời khỏi nhà bà bạn, câu chuyện mới được tiết lộ, việc chăn nuôi bắt đầu khi còn làm ở bệnh viện và bây giờ các học trò ở khoa sản của bà vẫn như thế... luôn mang về biếu mỗi ngày các bào thai bị sẩy, nhất là nhau của các cháu bé sau khi sinh. Tất cả bà cho vào thùng cháo heo khiến chúng tăng trưởng rất nhanh cũng như da thịt đỏ au đến thế. Thiện Nam nhớ lại khi đất nước mới thống nhất chàng cũng chứng kiến cảnh này khi các Bs từ miền Bắc vào Nam và giành giựt các hài nhi bị sẩy thai cũng như nhau con trẻ mang về cho heo ăn là chuyện có thật và nay gần nửa thế kỷ dưới cái triết lý sống của những kẻ vô thần dường như bao giờ cũng vậy, vẫn không có gì thay đổi trong yếu tính của nó. Bà Vân còn nhấn mạnh chuyện ấy nghĩ ra cũng không có gì lạ, ngày xưa lúc còn ở chiến khu bà vẫn thường nghe kể về Trung tướng Việt cộng Nguyễn Bình khi đãi bạn không có gì ăn đã dùng xác nhau phụ nữ đãi ông Hoàng Quốc Việt, ủy viên Bộ chính trị, một lãnh tụ Cộng sản Việt Nam, nghĩa là sau khi đã vét hết nước máu ngâm rượu chỉ còn cái bã, cả hai đều cảm thấy rất ngon và ăn rồi thấy khoẻ. Theo lời tường thuật lại của chính người thân trong gia đình họ.

Thiện Nam trở lại bệnh viện thành phố lần nữa, không phải ký kết điều gì, nhưng chàng nhận thấy ở đây có một cái gì đó khiến lòng trắc ẩn trong chàng có sự thôi thúc. Từ trường đến bệnh viện, dọc hai bên phố người lấn đường mua bán một cách ngang nhiên bày biện hàng hoá như rau quả, trái cây, thịt cá... tràn lan ra đường nhất là khu vực chung quanh các chợ, lại thêm vài chiếc xe rác lố nhố rất hôi hám nhơ bẩn. Thật là không mỹ quan tí nào với một thành phố xứ Anh đào.

Theo thống kê, hiện ở Lâm Đồng có gần tám ngàn điểm vi phạm hành lang an toàn đường bộ chưa được giải quyết. Phần lớn các điểm vi phạm này là do các hộ dân sống gần các quốc lộ, tỉnh lộ gây ra không tính đến sự hỗn mang bày bán trong khắp các thành phố như Đà Lạt.

Khi Thiện Nam đi ngang qua Hồ Xuân Hương, người ta đang phát hiện một thi thể đang nổi trên mặt hồ, ngay trước thao trường Lâm Viên, đó là thi thể của một người thiều nữ hãy còn rất trẻ và đã có dấu hiệu thối rữa, như bao người qua đường, chàng đứng lại trong ngậm ngùi như một lời chào tạm biệt rồi tiếp tục ra đi, nạn nhân cũng chưa có người thân đến nhận diện có lẽ từ xa đến, trong bộ quần jeans màu xanh hãy còn mới. Thành phố nhỏ này những vụ chết oan như thế vẫn luôn thường xảy ra từ Đồi Thông Hai Mộ đến Thung Lũng Tình Yêu, Hồ Than Thở, Hồ Đa Thiện, Thác Cam Ly...

Và kìa bệnh viện nơi nỗi đau của những người chờ chết, hình ảnh ở bệnh viện tim thành phố Sài Gòn mà chàng có dịp cùng thăm quan với nhiều Bs, những con người nằm dài trên các hành lang mệt mỏi chờ đợi không biết đến bao giờ mới được phẩu thuật khi số bệnh nhân tim mạch tăng quá đông. Thậm chí nhiều người dù có tiền, nhưng với cả ngàn trường hợp đang chờ đợi để được mổ so với tỷ lệ chưa đến chục ca mỗi ngày... đã phải từ giả cõi đời trong những nỗ lực cuối cùng để ở lại cùng với cuộc trần này.

Nạn thuốc giả tràn lan đi sâu vào các bệnh viện đến ngay Bộ Y tế cũng phải lên tiếng, thế nhưng nó đã là một sự liên kết giữa các giám đốc bệnh viện với nhiều công ty dược. Thậm chí có những bài phóng sự phát hiện bệnh viện nuôi bệnh để thu tiền? Một ca phẩu thuật bị sót gạc bông gòn, dẫn đến viêm xương và theo điều tra của các phóng viên tại một bệnh viện ở thành phố Huế, nhiều bệnh nhân đã tốn kém hàng chục triệu đồng nhưng bệnh vẫn không khỏi, dẫn đến tiền mất tật mang. Càng chữa bệnh càng nặng! Một trường hợp khác cũng ngay tại bệnh viện Nguyễn Văn Thái, Thành phố Huế, bệnh nhân bị gãy xương tay, sau quá trình chữa trị hơn mười tháng thì trầm trọng hơn. Với số tiền chữa trị lên gần năm chục triệu đồng Việt Nam, thật là số tiền to lớn với người dân lương thiện xứ này, nhưng vẫn không khỏi, nên anh quyết định chuyển qua một bệnh viện khác, thế nhưng các bác sỹ tại đây đã không cho lập hồ sơ chuyển viện khiến việc xô xát đã xảy ra lớn chuyện gây náo loạn cả bệnh viện phải nhờ công an đến can thiệp. Theo các nạn nhân, chính tài xế các xe cứu thương cũng là những con cò “dễ sợ” nói theo tiếng Huế, chúng chỉ chở những bệnh nhân đến những nơi có tiền cò và thường là các bệnh viện lừa đảo.

Hằng ngày trên các báo, hơn sáu trăm tờ trên khắp đất nước nhan nhản các thông tin tiêm phòng chống các loại bệnh với vắc xin này nọ gây chết người và đều có chung câu kết của cơ quan chức năng:

-Rút kinh nghiệm làm rõ nguyên nhân!

Hoặc ngộ độc thực phẩm ở các nhà trẻ, trường học, công ty... đều có chung câu kết của cơ quan chức năng:

-Rút kinh nghiệm làm rõ nguyên nhân!

Và điều này mới lạ, một bệnh nhân là nữ đã ba mươi chín năm không có hậu môn, hành nghề dạy học ngay tại thành phố có tên của lãnh tụ vĩ đại, dưới chế độ Cộng sản hàng mấy chục năm mới được phát hiện chuẩn bị lên bàn mổ mà là tự phát hiện đi tìm nơi mổ an toàn. Khi các báo đưa tin song không biết có bao người nhận ra các sự chăm sóc y tế ban đầu được đặt trên nền tảng nào ở đâu, nhất là việc khám sức khoẻ hàng năm cho giáo viên, các Bs đã khám chỗ nào?

Đà Lạt trăng mờ, có lẽ vì thế mà khắp thành phố không được sáng lắm dù là ban ngày, Thiện Nam dừng chân ngồi xuống dựa tường vào hành lang một cách mệt mỏi như bao thân nhân của nhiều gia đình, những lời than oán khẽ rỉ tai nhau, những câu chuyện lạ gọi là sự cố xảy ra liên tiếp ở bệnh viện mà họ được nghe hoặc chứng kiến như một em bé đi vá màng nhĩ thì bị cắt amidan, những vụ hộ lý, y tá sơ suất làm các bé sơ sinh bị bỏng nặng rất thường xảy ra. Song tất cả đều có câu kết giống nhau của cái gọi là xử lý, rút kinh nghiệm rồi đâu vẫn vào đó. Một bà cụ đang ngồi canh chừng cháu trong phòng hồi sức kể cho Thiện Nam nghe câu chuyện thương tâm của chính bà: đó là cháu bé sơ sinh suýt vào nhà xác. Sản phụ là con gái bà sinh hai bé gái, bé thứ nhất tử vong, bé thứ hai chỉ bị ngạt, thế là cả ê kíp trực cho rằng em bé đã chết và gọi gia đình mang về chôn cất... Bà cụ cho biết thêm trong nước mắt: họ gói cả hai bé lại và mang để ngoài hành lang, đến khi hộ lý sắp đưa hai bé vào nhà xác, chính bà ngoại đề nghị được nhìn mặt các cháu lần cuối thì phát hiện cháu vẫn còn thoi thóp thở... thế rồi tiếng nấc của bà trong nức nở không nói được nữa...

Một người nữ có nhan sắc tưởng Thiện Nam là nhà báo nên nhấn mạnh cho biết các bí mật kỳ quái xảy ra ở bệnh viện còn hơn thế nữa, đó là các Bs không chỉ nhận hối lộ mà còn quấy rối tình dục nhân viên cũng như người nhà bệnh nhânrất phổ biến và đã có đơn thư tố cáo cũng như được đưa lên báo như tại một bệnh viện thuộc thành phố Qui Nhơn, các bác sỹ đã lạm dụng tình dục các nhân viên y tế cũng như người nhà của bệnh nhân trong một thời gian lâu dài...

Từ khoa sản đến khoa ngoại và khu cấp cứu nhiều bệnh nhân nằm la liệt từ các trạm y tế địa phương chuyển về do hậu quả của việc chích ngừa với những loại thuốc đã hết hạn sử dụng hoặc các danh mục không còn bảo đảm an toàn. Nhìn cảnh này khiến trong ý nghĩ của Thiện Nam liên tưởng đến Hội nghị quốc tế về kiểm soát bệnh dại ở Châu Á lần thứ tư tại Hà nội vào đầu thế kỷ hai mươi mốt do WHO và Hiệp hội Merieux đồng tổ chức đã đưa ra nghị quyết kêu gọi các nước Châu Á đang sản xuất vắcxin từ mô não ngừng sản xuất. Thế nhưng Việt Nam còn yêu cầu được sản xuất và cần có lộ trình đến nhiều năm nữa... Những bệnh nhân đang bị kháng thuốc, họ sốt, đau nhức, mệt mỏi, ói mửa, ngứa, ban đỏ, đau cơ, khớp... nhiễm trùng toàn thân.v.v. Bệnh tay chân miệng ở trẻ em gia tăng bất thường ở các miền núi, người dân tộc hầu như không có em nào không lỡ miệng, loét tay chân... nhiều khi đến bệnh viện để tiêm ngừa hoặc chữa trị vẫn phải liều mạng với vắxin có thể dẫn đến nhiều nguy cơ như biến chứng từ ngừa dại trở thành viêm não, bại liệt toàn thân rất đáng sợ.

Các Bs đi ngang qua len giữa những con bịnh trong yên lặng. Thiện Nam suy nghĩ có lộ trình nào không để giải quyết những vấn nạn này? Khi người dân cùng thầy thuốc đang phải đánh cược sức khoẻ, sinh mạng của mình với bao loại thuốc không kiểm định. Hậu quả thấy rõ qua những con chim xệ cánh gồm toàn các trẻ em sau khi chích ngừa đã dẫn đến teo cơ delta, hoặc cả một vùng nông thôn mắc các chứng bệnh giống nhau như cùng nổi khối u lên mặt, có thể do đột biến về gene từ thuốc trừ sâu, với nhiều loại khí độc hại thải ra một cách vô tội vạ. Trên đường quốc lộ từ Đà Lạt về Sài Gòn chàng thường xuyên chứng kiến sự phát triển nhanh chóng của những lò gạch hai bên đường và chỉ việc xe chạy ngang qua cũng đủ nước mắt mũi có mùi cay, ngực khó thở, da bỏng rát... và theo các phóng sự từ các báo địa phương các cư dân lân cận đều mắc phải các chứng suy hô hấp và môi trường với những loại cây ăn trái thời tàn lụi dần.

“ Ruồi bảy món”

biểu tượng của môi trường

Tại miền Tây Nam bộ, những vườn cây ăn trái bỗng chốc bông hoa cùng trái non rơi rụng, rồi toàn thân khô héo do sự nóng lên khắp toàn vùng từ những lò gạch thô sơ này. Theo thống kê như tại Hà Tây thuộc miền Bắc Việt Nam, hiện có trên ba trăm lò sản xuất gạch nung thủ công ở gần khu dân cư, hoạt động quanh năm. Do sản xuất tự do, không có qui hoạch và quản lý chặt chẽ nên các lò gạch gây ô nhiễm nghiêm trọng.

Các công dân thời không còn biết kêu ai nữa, các ông bí thư thì hoan hỷ và cho rằng như thế là xã hội đang phát triển, quả là có một thời có ông bí thư thiếu chữ nhưng có lòng, còn nay khi cố bám víu quyền lực địa vị đã không có chữ lại càng không có lòng. Ngay tại bệnh viện này, Thiện Nam quan sát dường như chưa có đồ thị về vệ sinh môi trường để biết những điểm nào làm tốt và những điểm nào chưa “sạch sành sanh”. Phần lớn khu ngoại ô thành phố, nhất là những làng xa xôi của những người dân tộc hầu như không có nước sạch để dùng, chàng chứng kiến họ dùng lu, hũ, hồ, khạp để dự trữ nước. Đây cũng là ổ chứa loăng quăng nếu ngưòi dân không biết xử lý. Tất cả buôn làng lớn nhỏ đều biết bệnh sốt rét vàng da rất nguy hiểm, nhưng không ai quan tâm cũng như ra tay hành động. Họ hoàn toàn ỷ lại nhà nước sẽ phun xịt hoá chất mà thật sự ở đất nước Giao Chỉ này các chương trình như thế chỉ diễn ra thật sự khi có mục đích chính trị như chương trình diệt trừ sốt rét dưới thời Tổng thống Ngô Đình Diệm, bao gồm nhiều mũi tên trong đó có chiến dịch tìm diệt các hang ổ bí mật của Cộng sản nằm vùng. Sốt xuất huyết năm nào cũng diễn biến khác thường, Thiện Nam chứng kiến trẻ em nằm hai đến ba em trên một giường và cứ mỗi năm lại mạnh hơn năm trước, ruồi muỗi dày đặt khiến các cư dân ngay tại một thành phố văn minh phát triển hàng đầu trên cả nước mỗi khi ăn cơm phải treo mùng... đã có nhiều bức tranh biếm hoạ về “món ruồi bảy món” xuất hiện trên các báo. Quả là các biện pháp thì nhiều nhưng hiệu quả không bao nhiêu, như Bs Vân thường tâm sự :

- “Phải có nhiều chiến dịch đồng bộ tuyên truyền và kiểm soát dịch sốt xuất huyết theo kế hoạch, trên từng con phố với những áp phích cảnh báo, các nhân viên y tế phải đến từng ngóc ngách của từng khu nhà để tìm dấu vết của muỗi”. Nhưng ở Việt Nam có thống kê cho biết đã bước sang thế kỷ hai mươi mốt song còn nhiều Quận ngay tại Sài Gòn vẫn chưa biết pha thuốc diệt muỗi chứ đừng nói đến việc phòng chống dịch tận hang ổ cuối cùng... Và trên thành phố hoa anh đào này, sau bao năm đi tìm nguồn nước cung cấp cho người dân vẫn trong túng quẫn, công ty cấp nước Đà Lạt đề nghị lấy ngay nước Hồ Xuân Hương rồi lọc cho người dân uống vì thiếu nước. Song có tin các mẫu phân tích từ Viện Nghiên cứu hạt nhân Đà Lạt cho biết sau khi kiểm nghiệm, kết quả cho thấy một loạt thông số không bảo đảm vì hàm lượng chất gây ô nhiễm trong nguồn nước này. Đó là chưa kể đến cảnh quan môi trường với nước lòng hồ sẽ tụt sâu, diện tích chung quanh bờ hồ bị thu hẹp...

Đồi Cù, trái tim của Đà Lạt đã chết và những thung lũng với bao dòng nước trong xanh của nó trong sự dẫn dắt của những nhà lãnh đạo địa phương ở đây đã không có chút tri thức nào, mà hơn thế nữa là không có tầm nhìn. Song tỉnh này có cả Hội Đồng khoa học Lâm Đồng và theo các nguồn tin đáng tin cậy họ có ít nhất chín đề tài khoa học sẽ được đưa ra rộng rãi trên toàn quốc nhằm tuyển chọn những nhà nghiên cứu tốt nhất và giá thành nghiên cứu thấp nhất, Hội đồng sẽ tổ chức đấu thầu tuyển chọn công khai với sự tham gia với tất cả các ứng viên. Thiện Nam hiểu: nghĩa là với những danh từ dao to búa lớn nhưng thật sự Hội đồng này chẳng phải làm gì cả ngoài nêu lên được mấy cái tên có chữ khoa học cho có vẻ thời thượng còn ngoài ra phó thác cho kẻ khác làm. Đúng như chàng nghe từ các nông dân cũng như sinh viên: cái ông môi trường ở đây chuyện của lão là nhậu, ngày nào lúc nào tiên vàn muốn bàn chuyện gì với lão là phải tổ chức nhậu, vì môi trường có liên can đến tất cả, nhất là trong một thành phố nhỏ như thế này, y cũng thường tuyên bố trong những bữa nhậu đắc tiền như thế theo lời thuật lại: “à, à, miếng trầu là đầu câu chuyện”... đúng là bầu khí quyển này không có vấn đề gì mà không tùy thuộc vào môi trường, và nơi tỉnh này từ một Chủ tịch Phường lên đến Giám đốc Sở Môi trường, hà tất sẽ không có chuyện gì trong một tỉnh nhỏ một khi lão muốn thanh lý mà không xảy ra các sự cố tham ô, nhũng lạm. Cho nên câu chuyện của Hội đồng khoa học cũng chỉ toàn là hơi men của bàn nhậu, nên người dân mới phải uống nước hồ.

- Trước khi rời bệnh viện, trong lần này Thiện Nam không gặp một viên chức y tế nào, như người nhà của bệnh nhân chàng còn chứng kiến nơi đây vẫn còn dùng các dụng cụ có thủy ngân trong việc đo nhiệt độ... nó nguyên là kim loại độc đối với con người và môi trường, chính Mao Trạch Đông đã dùng thủy ngân bỏ vào thức ăn để đầu độc các đối thủ khi bị giam giữ chết dần mòn. Một khi hoà tan vào nước thải, kim loại này sẽ biến thành methyl mercury, hình thái cực độc của thủy ngân vốn có thể tích tụ vào thực phẩm nhất là thủy hải sản... Rồi hình ảnh đập mạnh vào mắt mọi ngưòi đó là các hiệu thuốc tây mọc nhan nhãn trong bệnh viện. Theo chàng biết các Bs vừa khám đồng thời kê toa chỉ định nhà thuốc nào mới có những loại ấy hoặc việc bán thuốc luôn giống như các phòng mạch tư tại Việt Nam vào thời điểm này Bs vừa khám bệnh vừa bán thuốc và có khi còn ép bệnh nhân phải mua những loại dược phẩm thật ra không cần thiết. Thật thảm hại!

Chàng theo chân một bệnh nhân với tư cách đưa người nhà vào phòng xét nghiệm, quả đúng như lời của các chuyên gia của Tổ chức Y tế thế giới ( WHO) đã nhận xét: Có phòng xét nghiệm sử dụng hoá chất, thuốc thử kém chất lượng. Có nơi trang thiết bị mua về không bảo đảm chất lượng, không đúng yêu cầu nên không sử dụng được... Còn dưới con mắt của các công dân: nó từ một Sách mà ra hết như tại hãng Hàng không Việt Nam khi kê khai để phê duyệt với giá cao nhưng khi mua về toàn những chiếc máy bay giá rẻ để chia nhau những khoản chênh lệch. Nơi đây Thiện Nam chứng kiến có nhân viên mang cả găng tay từ phòng xét nghiệm đi lung tung... còn theo nhân viên của WHO thì họ mang cả hai bàn tay như thế ra phố! Có phòng xét nghiệm vi trùng lao làm trong môi trường mở... việc này vô cùng nguy hiểm nhưng nhân viên phân tích không quan tâm. Các viên chức WHO rất ngạc nhiên khi thấy không ít phòng xét nghiệm ghi chép, nhập số liệu xét nghiệm sai, dẫn đến kết quả phân tích, thẩm định sai. Kết quả xét nghiệm giữa các phòng thí nghiệm cũng có sự khác xa và như thế chắc chắn bác sỹ không thể đưa ra phương thuốc điều trị chính xác cho bệnh nhân. Nhưng ở Việt Nam rất nhiều bác sỹ cho toa điều trị trước khi có kết quả xét nghiệm vi sinh là chuyện thường tình. Những nhà y học tại đất nước này đều biết đó là điều rất nguy hiểm sẽ gây nên sự kháng thuốc của vi khuẩn, song sự hiểu biết của các thầy thuốc còn cao hơn người như lời của vị bác sỹ Giám đốc một bệnh viện tại Sài Gòn “Không ai dại gì đầu tư lớn, tốn kém cho xét nghiệm vi sinh...” và các xét nghiệm vi sinh nếu có phần lớn còn thực hiện bằng... tay. Thiện Nam quan sát dường như không có việc kiểm tra chất lượng xét nghiệm, trên thực tế là một sự bỏ ngỏ... Thật đáng sợ chỉ vì nếu làm xét nghiệm đúng nghĩa thì khó có lợi nhuận! Song hậu quả tai hại đến các bệnh nhân thời vô kể, đặc biệt khi xét nghiệm vi sinh không phát triển thời sự nhiễm khuẩn trong bệnh viện sẽ còn xảy ra và không bao giờ bệnh nhân tránh được nhiễm trùng từ những loại vi khuẩn khủng khiếp luôn có mặt trong khắp các bệnh viện.

Với đường lối mới đây quả là lỗi hệ thống trong toàn bộ chương trình chăm sóc sức khoẻ cho toàn dân!

Thiện Nam nhớ lại những trang báo khi mới trở lại Sài Gòn chàng được thông tin về chuyện thuốc giả và sự đột nhập của nó phổ biến đến ngay cả một bệnh viện danh tiếng như Chợ Rẫy cũng trà trộn nhiều loại thuốc giả. Những đường dây đen trong sự cấu kết với các Bs trong bệnh viện với việc cho toa. Người ta còn kể cho nhau nghe giống như nhiều nhà máy ở Trung Quốc công nhân trộn dược phẩm bằng đôi chân trần và ở Việt Nam còn thêm cha là Giám đốc bệnh viện con làm Giám đốc chế biến... cung cấp cho Bệnh viện. Quả là một cơ chế thật tuyệt vời như truyền thống đã để lại: con hơn cha nhà có phúc. Thế nhưng sức mạnh của đồng tiền đã làm bao nhà quản lý phải đầu hàng trước các thủ đoạn hối lộ, móc ngoặc quan chức hoặc chính bản thân của các tư bản đỏ tạo cơ hội để đối tác có hy vọng được cấp phép nhanh và hầu như tại Việt Nam vào thời toàn trị này từ thượng đến hạ tầng đều là như thế. Không có cơ quan kiểm định nào có thực chất đưa đến hiệu quả cho các công dân, những cái chết do hậu quả thuốc giả, hay do sự bất cẩn của Bs xảy ra đều khắp các bệnh viện của đất nước này và sự cố ngay cả tại bệnh viện y dược thành phố Sài Gòn.

Chàng nhớ lại lời của Bà bạn Bs Vân có căn nhà tọa lạc gần khu bệnh viện: bây giờ không thể tưởng tượng cả hệ thống bị tha hoá đến mức nào, ngay những người đứng đầu của cơ quan quản lý các bí thư đảng ủy cũng biến chất hết rồi... không có Bs, y tá, y công nào mà không nhận tiền hối lộ dưới danh nghĩa bồi dưỡng. Lúc đó Bs Vân đã thêm vào: tất cả chỉ là nạn nhân của một guồng máy độc quyền. Ngành y tế của nước này là thế, nó đang bị phủ lên một bóng đen bởi nạn thuốc giả, trong khi các bệnh viện và các Bs vẫn thường xuyên nhận quà biếu. Có nhét vào túi hoặc lịch sự bỏ phong bì họ mới bắt tay vào chữa trị.

Thiện Nam rời khỏi bệnh viện, khu vực phía trước bệnh viện này không khác khung cảnh với tất cả các bệnh viện trên toàn quốc như Chợ Rẫy, Nhân Dân Gia Định, Ung Bướu... Đó là sự quá lộn xộn! Nhếch nhác, mất vệ sinh trông như một chợ chồm hổm. Một số người ngang nhiên chiếm dụng toàn bộ lề đường để bày bàn ghế buôn bán các loại hàng ăn như cơm, cháo, phở, hủ tíu... còn tại bệnh viện mắt thành phố Sài Gòn thì bày luôn ra giữa bệnh viện hai ba nơi buôn bán đủ mọi thứ, các xe trái cây, bánh mì bày trong ngoài bệnh viện... rác thải bừa bãi giữa trung tâm bệnh viện, đầy lòng lề đường biến khu vực trong ngoài bệnh viện thành những bãi rác mini không hơn không kém.

Và rồi sân sau của bệnh viện không biết có dân tộc nào cùng chung cảnh ngộ này, đó là những người phu quét đường, những công nhân vệ sinh đang bới móc từ đống rác vứt đi của bệnh viện những sợi dây chuyền dịch, bơm tiêm, các vỏ chai, bao ny lông... đều đã qua sử dụng, nhiều chiếc còn dính dịch màu máu đỏ, chắc chắn dưới cái nhìn của Thiện Nam là chưa được khử trùng và tiệt khuẩn. Họ thu gom bán lại cho người khác tái chế làm đồ dùng bằng nhựa như chậu, ca... cả đồ chơi trẻ em. Nhưng đó chỉ là những loại rác hạng hai, những thứ còn sót lại lẻ tẻ, những chất thải y tế nguy hại này còn được bán cho các nhà thầu mà mãi về sau mới có sự phát hiện của báo chí đến kết luận: hầu như các bệnh viện đều bán rác thải không qua tiệt trùng cho tư nhân để tái chế thành đồ dùng sinh hoạt ! Các phóng viên đi theo các nguồn rác này phân tán về đâu và nó được chia ra khắp các thành phố, nhất là ở những nơi chế biến đồ nhựa, thảm hại hơn với những vỏ chai thuốc ngoại nó được dùng làm thuốc giả trở lại thị trường.

Báo động ô nhiễm nước thải bệnh viện, khu công nghiệp, sau hơn nửa thế kỷ dưới chế độ toàn trị trong mục tiêu xây dựng một thiên đường trần thế, hàng trăm bệnh viện trên đất nước này không xây dựng hệ thống xử lý nước thải y tế hoặc có nhưng không đạt yêu cầu. Hiện Sài Gòn có một trăm lẻ năm bệnh viện, nhưng chỉ có một phần ba trong số đó có hệ thống xử lý nước thải đạt tiêu chuẩn. Còn một phần ba tuy có hệ thống xử lý nước thải nhưng chưa đạt yêu cầu, số còn lại hoàn toàn chưa có hệ thống này. Người dân thành phố không biết với doanh thu viện phí to lớn như Chợ Rẫy từ bốn đến năm trăm tỷ mỗi năm mà vẫn không xây dựng được hệ thống xử lý nước thải? Số tiền kia về đâu và thiên đường này tồn tại bao lâu.

Khi đi qua suối Phan đình Phùng, chảy ngang qua thành phố Đà Lạt từng là một dòng suối đẹp. Thế nhưng nó bị ô nhiễm nghiêm trọng khiến những ai đi dọc bên bờ suối đều phải bịt mũi như tại Sài Gòn mà chạy ngang qua kênh Thị Nghè. Song có điều đặc biệt, do vừa mới đầu tư hàng chục tỷ đồng từ nguồn vốn viện trợ của Chính phủ Đan Mạch, trong khuôn khổ dự án vệ sinh môi trường Đà Lạt, rồi chỉ mới trở nên rất đẹp mắt trong một thời gian ngắn nhờ giải toả nhà hai bên bờ suối, khai thông dòng chảy, xây dựng bờ lan can... dòng suối nhanh chóng bị ô nhiễm xấu hơn do người dân vứt tất cả rác sinh hoạt xuống đây khiến con nước có màu đen, dòng nước bị tắc nghẽn và mùi hôi thối xông lên nồng nặc. Quả là ông môi trường đang bận nhậu như lời các sinh viên đại học Đà Lạt ! Nhiều cư dân cũng như khách du lịch đều không dám đến gần suối và nước từ suối này chảy ra thác Cam Ly, một danh lam nổi tiếng của Đà Lạt khiến thác này với mùi nồng hôi thúi kinh hoàng, du khách không thể vào thăm quan. Còn đâu nữa từ nguyên Cam Ly biểu tượng một giòng suối có nước mát ngọt thấm vào lòng du khách phảng phất hương vị người đi nhớ mãi không quên:

“Đà Lạt có thác Cam Ly,

Người ơi, người ở, người đi sao đành”.

Cũng có tin từ các phụ huynh có con em đang học tại trường, chính quyền Đà Lạt sẽ giao cho người nước ngoài khai thác suối Cam Ly cùng khu du lịch Lê Lai quá bẩn thỉu này, theo các cư dân gốc Đà Lạt cho biết nơi này có nhiều ma lắm, quả thật có những vụ chết thảm hoặc hãm hiếp giết người hay những vụ thanh toán chính trị thật tàn nhẫn khiến nhiều nạn nhân phải chết trong oan ức, ngôi biệt thự của Luật sư họ Dương, em của Bs Dương Quỳnh Hoa vẫn còn đó trong hoang tàn, vắng lặng tại khu khách sạn Lê Lai này. Theo các nữ tu cao niên phụ trách nuôi dưỡng các em người dân tộc toạ lạc gần kế bên toà biệt thự này: Ông ta đã chết thảm trong một vụ thanh toán chính trị, trước khi chết vị Luật sư này đã chống trả một cách quyết liệt với bọn thích khách và bị giết chết. Nhiều cư dân chung quanh đều nói với Thiện Nam căn nhà đó có ma. Thật vậy chàng chứng kiến những người vô gia cư cũng như thân nhân của các cán bộ Cộng sản chiếm cứ gần hết khu biệt thự Lê Lai để làm nơi trú ngụ nhưng tuyệt đối không có ai vào tá túc trong căn biệt thự này cả. Thiện Nam được một nhà Đà Lạt học giới thiệu toà nhà này, một nơi rộng rãi thoáng đãng có thể xây dựng nên một trường công nghệ về lâu dài, chàng cũng được hướng dẫn về Sài Gòn để gặp trực tiếp Bà Bs Dương Quỳnh đang là sở hữu căn nhà, Bà đồng ý trên nguyên tắc và rất mừng khi biết sẽ có một trường công nghệ tại Tây Nguyên. Thế nhưng những lần gặp sau, khi Thiện Nam có dịp trở lại Sài Gòn rất tiếc các Bs bệnh viện Nhi Đồng cho chàng biết Cô Sáu bị ung thư và đang chữa trị tại Pháp. Và chàng đã không có dịp gặp lại cho đến khi có tin Bà mất.

Chính quyền luôn đổ cho ý thức của người dân quá kém, nhưng thật sự phần lớn các công dân mới đến định cư trên Hoàng triều cương thổ đời mới đều thuộc gia đình cán bộ Cộng sản.

Với người dân bản địa Đà Lạt vẫn luôn trong niềm tin và hy vọng có một ngày mai tươi đẹp hơn, dù bận bịu đến mức nào các cư dân chân chất cũng lướt nhìn về những rặng núi cao thật cao: cầu Trời cho chúng con bớt khổ và cuộc sống bình an, hằng ngày có miếng ăn là đủ rồi... xin cường quyền đừng bách hại chúng con.

XXI

Từ hỗn mang đến hỗn mang,

lãng phí đến lãng phí

Thiện Nam cầu nguyện và chàng hướng về những người phụ nữ có chung thân phận trên quê hương chàng, đó là những người phụ nữ đi canh trứng mà chàng gặp ở bệnh viện hay ở các phòng mạch tư. Họ mong muốn có con trai theo lời của một người sắp làm mẹ: “nhà chồng chỉ có ông xã là con trai duy nhất, nên em lo lắng lắm, hằng tháng cứ đến ngày thứ mười hai của chu kỳ kinh nguyệt, em lại đi soi trứng để xem Bác sĩ phán đoán nó sắp rụng hay chưa, nhưng có khi phải đi cả tuần cho chắc...” Theo Thiện Nam được biết có người canh liên tục bốn năm tháng nhưng vẫn không đạt kết quả vì liên tiếp gặp trục trặc, song người nào cũng cố kiên trì để có một vị trí trong gia đình vốn trọng nam khinh nữ. Họ phải ăn kiêng tất cả các thực phẩm có chứa nhiều canxi. Một số các bà còn rỉ tai nhau nuốt sống vài chục “hòn” của gà trống... Không biết việc kiêng cữ có hiệu quả đến mức nào, thế nhưng như Thiện Nam chứng kiến ngay tại bệnh viện: các người nữ đáng thương này đang thiếu canxi trầm trọng, tay chân luôn tê cóng lại, không thể cầm lâu được vật gì.

Mặc dù Pháp lệnh dân số đã nghiêm cấm hành vi lựa chọn giới tính thai nhi, công bố giới tính thai nhi, nhưng các Bác sĩ tư ở hầu hết các tỉnh thành vẫn công khai thông báo bằng miệng về giới tính thai nhi cho bố mẹ, đồng thời theo như các bản quảng cáo thường treo trước các phòng mạch tư: “nhiệt tình, phục vụ tối đa yêu cầu của thân chủ”. Chính điều đó nói lên lý do tại sao Việt Nam và Trung quốc rơi vào tình trạng nam thừa thiếu nữ.

Xuôi dòng trên đường quốc lộ hai mươi về Sài Gòn, đến Định An nhìn về phía tay phải sẽ thấy hai ngọn núi như hai con voi đang cúi đầu hướng về Đà Lạt. Đó là những ngọn núi như trấn ải của thành phố. Có lẽ núi Voi sẽ không bao giờ phai mờ trong trí nhớ của bất cứ ai đã từng du hành đến Đà Lạt, nó còn là chứng tích ghi lại quá trình hình thành lịch sử các dân tộc Tây Nguyên từ thế kỷ 15,16,17... Qua nhiều thế hệ, các dân tộc Nam Tây Nguyên đã đoàn kết chống bạo tàn, núi Voi là căn cứ trấn giữ của người Chil, Lat... nơi đây có đủ khả năng chế ngự các đợt tấn công từ xa đến. Các thung lũng quanh núi Voi là những chỗ mai phục rất tốt cho người bản địa Đà Lạt, nhiều phen làm tiêu hao đội quân hùng mạnh Pôrômê, một vua Chàm nổi tiếng về quân sự thường đem quân đánh phá người dân chân chất của vùng này. Khí hậu Đà Lạt dù có thay đổi theo thời gian, sương mù phủ nhiều hay ít vào mỗi sáng tinh mơ, người dân bản địa Đà Lạt vẫn luôn nhìn lên ngọn Lang Bian đầy ước vọng và hai ngọn núi Voi đang quay về với họ như một tiền đồn chống đỡ mọi thứ nghịch cảnh tai ương trong hãnh diện. Quả là Đà Lạt có Đồi Cù không thuộc về người dân nữa và với một dòng suối đẹp nhất chảy qua thành phố đã chết, nhưng Cao nguyên Lâm Viên này vẫn còn có Núi Voi và ngọn Lang Bian trong bao ước nguyện.

Trên đường về Thiện Nam mua một ít quà và các hiệu tạp hoá ở đây vẫn quen dùng giấy báo để gói hàng, trong khi chờ đợi Thiện Nam đọc thoáng mấy dòng đầu trên trang báo Tuổi Trẻ về kết quả thanh tra của ngành y tế thành phố Sài Gòn trong một năm: Thành tích tiêu huỷ hai mươi tám chai nước mắm!

Nguyên văn trong năm qua: tịch thu tiêu huỷ 106 kg mì sợi, giò chả có hàn the, 58 con và 152 kg thịt gà, heo, dê, vịt, 7.285 trứng gà, vịt chưa qua kiểm dịch, 79 kg bột ngọt giả, 28 chai nước mắm và chín lon nước yến quá hạn dùng, 25 bánh trung thu không nhãn hiệu, nguồn gốc(!).

Nguyên văn tiếp: Đó là thành tích ai nghe cũng... buồn cười.

Quả là đầu voi đuôi chuột, với một bộ máy của một cơ cấu hành chính thuộc loại lớn nhất nước mà hiệu quả của cơ quan thanh tra một đầu ngành trong kết quả khiến người dân tự hỏi thuế của mình đóng góp vào được dùng như thế ư? Và bảo hiểm y tế vào những năm đầu thế kỷ hai mươi mốt vẫn còn là ước mơ với mọi người mà nếu muốn hưởng được chế độ này phải qua những thủ tục thật nhiêu khê. Nó đồng hành với thủ tục đầu tư trong cơ chế xin cho mãi đến khi nào có thuốc chữa trị giấy phép con. Như lời của một Cựu Thủ Tướng Singapore khi đến Việt Nam đã nói thẳng với người đứng đầu nhà nước này: “Các doanh nghiệp Singapore làm ăn ở Việt Nam, họ mất trung bình hai năm để thiết lập quan hệ, để biết ai là ai, ai chịu trách nhiệm việc gì và cần thì gõ cửa nào... Đừng để họ chạy loanh quanh hết bộ này đến ban nọ vì điều đó vừa mất thời gian, vừa khiến họ mệt mỏi và bực bội”.

Như chính bản thân Thiện Nam khi xin phép mở trường, các loại giấy tờ trong hồ sơ phức tạp, qua nhiều cửa khiến thời gian chờ đợi của nhà đầu tư rất lâu. Ngoài những chi phí được qui định rõ thì người kinh doanh phải chịu một chi phí mềm, tức là chi phí chờ đợi để được cấp phép. Và cứ loại giấy phép con này bị huỷ bỏ thì loại giấy phép con khác lại mọc lên như nấm trên đất nước này và người kinh doanh cứ tiếp tục loay hoay. Thế nhưng các nhà lãnh đạo không hiểu cũng như có biết nhưng cố tình không hiểu: công việc kinh doanh mà cứ lo chạy giấy phép thì không thể xúc tiến công việc kinh doanh và cơ hội việc làm cho người lao động cũng mất đi. Đó là chưa nói đến các loại giấy phép chồng chéo gây quá nhiều phiền hà như các công trình đầu tư bỏ ra hàng chục đến hàng trăm tỷ đồng để xây dựng khách sạn cao cấp, thế nhưng với các dịch vụ kèm theo của một khách sạn đương nhiên phải có như vũ trường, karaokê... đều phải lập thủ tục xin phép riêng thật là vô lý! Nếu không có những dịch vụ trên làm sao gọi là tiêu chuẩn khách sạn nhiều sao...

Chưa hết, cùng nghị định nhưng mỗi nơi hiểu một kiểu như loại qui định về vũ trường nhưng ở Sài Gòn không cho phép vũ trường hoạt động bên ngoài khách sạn, trong khi Hà Nội vẫn được phép hoạt động. Chính những loại giấy phép con này đã làm nhiều doanh nghiệp phải chạy chọt đút lót tạo nên một non sông đất nước béo bở cho bọn cán bộ Cộng sản tham ô.

Trở về trường công nghệ với công việc thường ngày tuyển sinh, hướng nghiệp, tiếp khách... chàng nhận được nhiều thông tin hơn từ sinh viên như luận văn tốt nghiệp từ đơn đặt hàng sẽ có người chuyên viết thuê, và hầu hết các luận văn tốt nghiệp ở trình độ cao học tại Việt Nam đương thời đều là những bản sao chép lại, không có gì ít ra là sự khởi đầu cho việc sáng tạo. Thiện Nam cũng được nghe sinh viên kể chuyện: Sân sau của gia đình ông Hiệu trưởng. Đó là ông thành lập công ty kiểm toán với con dâu đóng góp chín mươi phần trăm số vốn của công ty này. Không chỉ chuyện làm ăn, ông Hiệu trưởng còn lo cho con trai mình được cấp bằng tốt nghiệp dù không học hành đầy đủ. Học hết năm thứ nhất thì cậu quý tử nghỉ học, sang năm sau thì xin nợ năm thứ hai để kịp thi tốt nghiệp, Phó Hiệu trưởng đã chỉ đạo giải quyết: giáo viên giao đề cương ôn tập và tổ chức thi riêng. Cuối cùng mọi chuyện cũng đầu xuôi đuôi lọt và quý tử của ngài Hiệu trưởng Cao Đẳng Giao thông vận tải 3 đã được cấp bằng tốt nghiệp. Quả là chỉ ở Việt Nam một gia đình mới có hai thiên tài còn lệ thường ở các nước xuất phát nhiều thiên tài cho nhân loại thì trong mỗi nhà chỉ có một. Đó là chỉ trong vòng hai mươi ngày, con ông hiệu trưởng đã hoàn thành 13 môn lý thuyết và một môn thực tập với tổng thời lượng theo qui định là 944 tiết và năm tuần thực tập. Đó là chưa kể đất đai ông và chú em rễ tậu được nhân danh nhà trường mà các thủ tục chỉ là chuyện trong nhà, không có hợp đồng nào ký kết với người thân mà qua đấu thầu công khai.

Lãng phí chồng chất lãng phí, ngoài những công trình dở dang của công ty Minh Phụng mà chàng được chào hàng tại thành phố Đà Lạt, ngay tại Kinh đô cũ Sài Gòn cũng có lắm công trình tiền tỷ bị bỏ phế hoặc xây rồi đập bỏ, người ta được biết hoang phí nhiều trên đất nước này như vụ PMU18 Tiến Dũng, Thứ trưởng Việt Tiến, cha con Thứ trưởng Mai văn Dâu với cậu quý tử ăn chơi bậc nhất Hà thành, còn có Hàng không Việt Nam nhan nhãn hiện ra trước mắt mọi người với những lô đất khổng lồ ngay tại trung tâm Sài Gòn cùng sự thiếu văn hoá của lãnh đạo hãng này mà nếu ai có dịp tiếp xúc, cụ thể như có dịp nghe lại cuộc phỏng của đài BBC với những nhân vật ấy sẽ rất rõ. Đó là chưa kể những vụ đút lót tham ô có hệ thống tại hãng hàng không này qua việc cấp học bổng một cách mờ ám từ lợi nhuận công ty cho con cái của toàn các lãnh đạo cao cấp trong Nhà nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ nghĩa Việt Nam được du học nước ngoài. Toàn bộ sự xấu xa này bị phát hiện và danh tánh con các vị Bộ trưởng được nêu trên các báo, thế nhưng rồi tất cả vẫn như cũ vì nếu đem ra ánh sáng thì còn ai lãnh đạo đất nước này!

Không riêng Hàng không Việt Nam, nhiều công trình xây dựng hạ tầng trên địa bàn Sài Gòn và rải khắp các tỉnh thành vào thời điểm này còn hành dân bằng lầy lội, bụi bặm, tiếng ồn... vào ban đêm, tiếng còi xe tải, tiếng máy móc bốc dỡ vật liệu ồn ào khiến người dân không sao ngủ được. Tiếng kêu bằng đơn từ lên phường, lên quận đến ban quản lý dự án nhưng rồi những âm thanh đó đều rơi vào sự im lặng đáng sợ của các cấp chính quyền mà vốn tục ngữ có câu “ngậm miệng ăn tiền”.

Không quan tâm đến thiệt hại của người dân, nhiều công trình bê bối gây khốn khổ cho dân về vệ sinh môi trường, ách tắc giao thông, nhưng chưa có nhà thầu nào bị xử phạt đến nơi đến chốn, thậm chí có chủ đầu tư không quan tâm đến những yếu tố gây thiệt hại cho dân chúng. Như công trình đại lộ đông – tây và cầu Bình Triệu II, dù đã cho thông xe nhưng người dân không thấy lễ khánh thành mới lạ, rồi với đặc điểm hằng ngày khi đi qua cây cầu mới này người ta thấy mọc lên một toà nhà lầu thật ngoạn mục ngay dưới chân cầu trên mặt nước mênh mông của con sông Sài Gòn khi chảy ngang qua đây mới thơ mộng... Trên các cửa sổ của tầng lầu đều có phơi đủ các loại quần áo trước con mắt của những ai qua cầu gió bay... Ôi sao nó giống như những ngày đầu chiếm đóng miền Nam, quần áo lót lính nam nữ Việt cộng treo đầy trên các cửa kính của Toà Đại sứ Anh Quốc tại Sài Gòn, nghĩa là theo thời gian môi trường có thay đổi ít nhiều nhưng cái gene di truyền trong con người vẫn vậy. Thiện Nam có lần trên đường từ Đà Lạt về Sài Gòn trên con đường qua cầu Bình Triệu II , đây là một trong những cửa ngõ vào thành phố lớn nhất nước này và chàng cũng nhận thấy cảnh quang như vậy. Thiện Nam nghe rất rõ giọng nói của một cụ đã cao niên ngồi bênh cạnh chàng khi xe chạy qua cầu: không biết cái Hội kiến trúc sư của thành phố này bọn chúng làm gì mà cho xây dựng một ngôi nhà kỳ lạ như vậy trong toàn bộ quang cảnh cũng như về kỹ thuật trong việc bảo vệ an ninh cho chiếc cầu.

Đúng là còn một khoảng xa với thành phố văn minh! Vào trung tâm thành phố chợ Bến Thành được xem là điển hình thương mại với vị trí rất đẹp toạ lạc ngay tại nơi có nhiều du khách tấp nập. Thế nhưng chung quanh chợ đầy các tiểu thương di động trên những chiếc xe đẩy bán đủ mặt hàng cạnh tranh với các quầy chính bên trong. Quanh bốn cửa chợ Đông, Tây, Nam, Bắc hỗn mang đậm tính chất một chợ nông thôn pha lẫn thứ kinh tế thị trường hoang dã, đó là việc chèo kéo khách tối đa khiến ai cũng cảm thấy bực mình. Và chung quanh các bức tường nếu có thể người ta vô tư “trút nỗi buồn” ngay giữa thanh thiên bạch nhật. Các nhà vệ sinh công cộng cũng được xây mới ngay các cửa vào chợ, thế nhưng tình trạng phóng uế bừa bãi vẫn đâu vào đấy. Một hôm Thiện Nam cùng các bạn hữu dạo chơi quanh Nhà thờ Đức Bà đến đường Huyền Trân Công Chúa, Nguyễn Du... số lượng người tấp vào mấy gốc cây, bờ tường Thánh đường để làm chuyện đó nhiều vô kể. Có lần chàng phải phát khiếp khi thấy một thanh niên không rõ có say xỉn hay không mà tấp xe ngay ngã tư rồi rất tự nhiên khi nhiều khách nước ngoài đang chuẩn bị băng qua đường lúc đèn đỏ... Nhiều người tròn mắt kinh ngạc, miệng các cô gái trẻ như mở ra không biết họ muốn nói gì.

XXII

Các đảng chủ

khai tử rừng để phá rừng

Đà Lạt: một vụ giết người dã man tại hồ Than Thở, thỉnh thoảng lại có thông tin như thế và sớm loan truyền trong thành phố nhỏ. Lần này khoảng một giờ sáng, nhiều người dân ở khu vực hồ Than Thở, Đà Lạt phát hiện một phụ nữ đang nằm quằn quại bên vũng máu bên cạnh chiếc xe tay ga đắc tiền. Nạn nhân được đưa đi cấp cứu ngay tại bệnh viện Đa Khoa tỉnh Lâm Đồng, nhưng chỉ vài giờ sau đã chết vì mất máu và nhiều vết thương trên mình. Cơ quan chức năng cho biết người phụ nữ này bị chấn thương sọ não, đầu tụ máu, mặt bị nhiều vết rạch và bụng bị đâm nhiều nhát... dấu hiệu cho thấy nạn nhân chống cự quyết liệt. Những thông tin như thế khiến thành phố nhỏ êm đềm đột nhiên nóng lên và rồi mọi sự lại trở về trong yên tĩnh. Sinh viên trở lại Đại học, học sinh đến trường và người làm vườn ra các nông trang. Song cũng có thời gian nổi trội lên sự kiện các cư dân đổ xô đi đào vàng, phong trào này cao điểm với một Trưởng công an kiêm chủ máy đào vàng. Theo các sinh viên từ vùng gọi là có mỏ vàng cho Thiện Nam biết, hoạt động độc quyền của một số cán bộ công an địa phương với những chiếc máy đào khai thác suốt hai mươi bốn trên hai mươi bốn giờ. Các ông đảng chủ của những chiếc máy cày này mỗi ngày có thể kiếm tới hàng chục triệu đồng... Ôi tan nát vùng Tà Năng! Cách Đà Lạt không xa lắm và cách phi trường Liên Khương khoảng hai mươi kí lô mét xa hơn về phía rừng, ở đây có người dân tộc Chu Ru trong sự ngỡ ngàng vì từ nguyên thủy đơn độc giữa rừng sâu nay bỗng tấp nập người, rồi sau đó là cảnh hoang tàn, ngổn ngang hầm hố, xa xa là chiếc máy đào như bàn tay con quái vật đang thò xuống lòng đất móc lên những gì tinh hoa nhất của tổ tiên họ...

Gà đẻ trứng vàng của ông Trưởng công an, nhiều nhà báo đóng vai những nhà đầu tư máy đào, thế nhưng các cai vàng ở đây đều cho biết: khó lắm, nhiều tư nhân do thấy ngon ăn mon men vào tính chuyện làm nhưng chưa tới bãi đã bị bắt giữ hoặc tống xuất ngay. Có cuộc đối thoại mặc cả giá giữa viên Trưởng công an Thị trấn Liên Nghĩa, Đức Trọng và một nhà báo được ghi lại như sau: Chúng tôi cùng một chủ hầm vàng, liên lạc với ông Trưởng công an đặt vấn đề cần thuê máy để khai thác vàng, viên cán bộ này liền hẹn:

Đến nhà riêng của tôi hỏi nhà Trưởng công an... ai cũng rõ.

Sau lời giới thiệu không cần rào đón y nói: -Hãy về chuẩn bị tiền đi, cháu tôi sẽ bàn bạc thời gian rồi ứng tiền trước thì chúng tôi mới tiến hành.

Một người hỏi: -Làm ngày hay đêm? Trưởng công an trả lời:

Cả ngày lẫn đêm vì đó là quyền ưu tiên của chúng tôi.

Nhà báo hỏi: -Làm trái phép như vậy có bị bắt không? Đảng chủ địa phương trả lời:

Nếu không muốn bị bắt thì cứ đóng lệ phí... Nhà báo hỏi tiếp: -Có bao nhiêu máy đào và ông ta cũng cho biết có hai chiếc vàng và xanh. Như để chữa lời vừa nói y phân trần:

Cái đó không phải của riêng tôi mà hùn với một sếp trên tỉnh.

Tan nát rừng Lâm Viên, không chỉ thế mà tan nát rừng Việt Nam, Từ KonTum, PleiKu, Buôn Ma Thuột đến Bình Thuận, Cao Bắc Lạng và cả vùng U minh Thượng Hạ.

Khai tử rừng để phá rừng, qua điều tra của các phóng viên cho thấy kế hoạch phá rừng được tính toán rất bài bản của một số quan chức tỉnh Bình Thuận. So với kết quả tổng kiểm kê rừng trên toàn quốc và quyết định của UBND tỉnh ở đây thì có đến gần cả trăm ngàn hecta rừng bỗng dưng biến mất. Chính quyền Bình Thuận đã ngang nhiên khai tử theo thống kê là sáu mươi tư ngàn hecta rừng! Để phá rừng một cách hợp pháp các quan tham của tỉnh này đã đưa ra kế hoạch chuyển đất lâm nghiệp thành nông nghiệp và cho dù chưa có quyết định của Thủ Tướng chính phủ, UBND tỉnh Bình Thuận vẫn bất chấp cứ làm theo ý riêng, dẫn đến vi phạm pháp luật trong quá trình giao đất và cấp giấy phép khai thác gỗ cho các công ty khai thác lâm sản tại đây. Các viên chức chính quyền còn nhân danh việc trồng rừng để đốn khai thác bao cây gỗ quí hiếm mà theo Bộ Tài nguyên Môi trường, nguyên nhân dẫn đến vụ phá rừng thuộc về trách nhiệm của UBND tỉnh và các cơ quan chức năng có liên quan. Đúng là các quan tham Việt cộng đã ăn cả rừng phòng hộ, rừng cấm, những cánh rừng già bạt ngàn giờ đây chỉ là câu chuyện trong cổ tích. Những cánh rừng bị chặt phá nham nhở hoặc bên ngoài dọc hai bên đường cây cối rậm rạp, xanh tốt nhưng vào sâu bên trong chỉ còn là đồi trọc. Và giống như các quan cầu đường thay cốt thép bằng cốt tre, ở đây sau khi khai thác hết gỗ quí để trồng rừng, lâm nghiệp đã trồng tre, nứa...

Và năm nào cũng vậy lũ lụt ở miền Trung nghĩ về an ninh môi trường. Hàng ngàn gia đình lâm vào cảnh màn trời chiếu đất. Cơ sở hạ tầng bị phá huỷ. Con số thiệt hại về người và của ở những vùng bị thiên tai là bản án con người tự chuốc lấy do sự đối xử thậm tệ với thiên nhiên. Rừng thượng nguồn trước đây là các trường thành che chở cho các vùng đất thấp, nay đang bị phá hủy nghiêm trọng khiến nó mất đi sự phòng hộ tự nhiên vốn có. Hiện tượng lũ quét, sạt lở đất, núi sập rồi lụt lội... xảy ra thường xuyên là hệ quả tất yếu của việc tàn phá rừng bừa bãi mà không quan tâm đến yếu tố môi trường.

XXIII

Ab chaos ordo

Từ hỗn mang đến trật tự

Đường lối mới: nhịp độ phát triển không đi kèm với một chiến lược toàn diện thì lợi tức mang lại sẽ không đủ khắc phục hậu quả về môi trường. Những ngày xây dựng trường tại Đà Lạt, Thiện Nam có dịp được đi vòng quanh Tây Nguyên và những ai từng qua những con đường xẻ dọc KonTum, PleiKu, Buôn Ma Thuột rồi xuôi về kinh đô cũ Sài Gòn dọc theo quốc lộ mười bốn với Bình Long, Phước Long, An Lộc mới thấy rừng bị tàn phá thật khủng khiếp, biết bao giờ những cố gắng khôi phục trồng rừng mới theo kịp tốc độ phá rừng như hiện nay?

Quả là lỗi hệ thống, Hội đồng quản trị nhà trường thường họp tại Sài Gòn, nơi có các giáo sư cơ hữu của Trường công nghệ, ngoài những chuyện tổ chức sinh hoạt thường nhật của công tác quản lý mà người nào cũng trải qua hàng mấy chục năm trong ngành giáo dục, nên chính yếu là tìm ra một mô hình thích hợp cho Việt Nam trong hiện tại, đó là một đường lối giáo dục nhanh chóng thích nghi với kinh tế hội nhập toàn cầu? Tại sao tâm lý chung các bạn trẻ nghe đến trường nghề thì không có cảm tình mấy, song nay với mô hình thử nghiệm về phương pháp giảng dạy đào tạo qua công nghệ thông tin chỉ trong vòng của quý đầu đã có đến hai ngàn sinh viên đến học, đó là chưa kể các thành phần khác như nông dân, nhà vườn đến để tham gia những khóa ngắn ngày do trường tổ chức.

Đường lối đó là gì? Nó nằm ngay chính tự thân các bạn trẻ khi có gợi ý, họ đã nhận ra ngay vấn đề đó là hệ thống internet toàn cầu sẽ giúp cải cách nhanh bộ máy hành chánh, giảm bớt các công thần và ngày càng đưa hệ thống giúp con người công khai minh bạch trong quản lý hơn, và từ các quán karaokê rộ nở một thời sẽ dễ chuyển sang những cà phê internet nếu không có sự dẫn đường đúng đắn của những nhà lãnh đạo. Tất nhiên không tránh khỏi những chuyện lạm dụng thế gian của các quan tham ô như dự án điện tử hoá trong cải cách hành chánh đã bị ăn chặn tại ngay văn phòng Thủ tướng chính phủ: ăn rất đẹp, ăn rất “sạch” và ăn trọn gói.

Đường lối đó là phổ cập tiếng Anh như là một ngôn ngữ quốc tế, tất cả chúng ta phải mạnh dạn nói với chính mình rằng khi bước chân đến phi trường Nội Bài hay Tân Sân Nhất thời tiếng Việt của chúng ta được trân trọng xếp vào ngăn hành lý riêng của dân tộc mình. Ngoài ra còn có tiếng quan thoại không thể không quan tâm. Nếu chỉ học toàn tiếng Việt chúng ta sẽ tụt hậu và con cái chúng ta về sau khi nhận ra vấn đề sẽ phải lặn lội để học một ngoại ngữ trong khi với thời gian ngắn ngủi cuộc đời chúng có thể đầu tư vào nghiên cứu phát minh khác thay vì phải mày mò những vấn đề mà đáng lý ra chúng đã được thụ bẫm từ bé: Art Longa Vita Brevis.

Đường lối mới đó là chúng ta phải sớm đưa từ hỗn mang đến trật tự thay vì như nền giáo dục hiện thời chỉ từ trật tự dẫn đến hỗn mang. Chúng ta vốn quen theo nếp cũ từ thời Nho giáo, đó là cứ chờ xem Trung Quốc họ làm gì rồi học hỏi làm theo. Song đã đến lúc chúng ta hãy đến với những nơi nào có các nhà khoa học với những phát minh nhiều nhất đóng góp cho nhân loại, những nơi nào có các nhà khoa học đoạt giải Nobel nhiều nhất. Tất cả những điều đó sẽ giúp con cháu chúng ta sẽ không ân hận và thiệt thòi.

Đường lối mới là cân bằng giữa tăng trưởng và trật tự, điều này phải thực hiện ngay trong giáo dục. Phần lớn các sinh viên khi tâm sự với Thiện Nam, đó là sau khi tốt nghiệp đều muốn về thành phố, rất ít và hiếm thấy người có tư tưởng trở lại nông thôn, dù như vùng Cao nguyên này với các thảo nguyên bao la đang chờ họ. Nên hướng nghiệp không kịp thời sẽ dẫn đến bất ổn xã hội, đồng thời sẽ tạo ra khoảng cách giàu nghèo rất cách biệt giữa nông thôn và thành thị mà những biện pháp kinh tế hay những chương trình xoá đói giảm nghèo chỉ là những kế sách nhất thời.

Đường lối mới trong giáo dục đó là tạo sự bình đẳng cho mọi người, điều này cũng không có gì mới lạ đối với nhiều nhà lãnh đạo trên thế giới, nhưng với Việt Nam quả là một ước mơ. Chúng ta đã quen trong hơn nửa thế kỷ qua với chế độ Cộng sản: Tôi và anh có khẩu phần ngang nhau dẫn tới hậu quả nền kinh tế bị dở khóc dở cười, người tài của đất nước không có chỗ vươn lên: Chúng ta chỉ có thể tạo cơ hội đồng đều tới mức tối đa chứ không thể tạo kết quả đồng đều.

Đường lối mới đó là một nền giáo dục trên nền tảng các giá trị đạo đức phổ quát cũng như khoa học mà nhân loại công nhận, cùng với sự thanh sạch từ bên trong tâm hồn của nhà giáo, điều này khi nói lên quả là buồn cười vì thầy cô giáo của chúng ta hiện tại đang chìm trong sự tha hoá trầm trọng. Chúng ta chỉ có được các nhân viên thu thuế tốt khi nào từ học đường quý thầy cô có được sự thanh sạch từ bên trong tâm hồn. Đừng để người dân phải chấp tay lạy ông bà thuế, vì sẽ không có gì cần lạy nếu đó là một nền trị chính minh bạch, công khai.

Đường lối mới không hận thù. Đào tạo các kỹ năng cơ bản cho thế hệ tương lai và không đẩy họ ra trường quá sớm, song song luôn có hướng nghiệp để giúp họ nắm bắt cơ hội.

Đường lối mới khẳng định bất cứ hệ thống quản lý nào rồi cũng đến lúc lỗi thời vì con người là “một sự chuyển tiếp và suy tàn”, trước khi lụi tàn sẽ dần đi trên con đường mòn của thói quen. Động lực mới là nền tảng cho sự phát triển. Có thể điều đó sẽ tạo ra sự xáo trộn nhưng là một sự thay máu cần thiết. Nó là phủ định của phủ định là phản biện của biện chứng một định luật cần thiết cho sự phát triển.

XXIV

Những chợ tình trên đất Việt

Thế nhưng với Trường Công nghệ Yersin trong mục tiêu đào tạo của mình vẫn chỉ còn là một ước mơ, nhà trường bị quấy rầy mọi thứ như đang hoạt động bình thường thì Sở Lao động lại vô cớ tịch thu con dấu bằng giấy viết tay của các viên chức của Sở này. Sự việc này hoàn toàn trái với pháp luật của Việt Nam hiện hành vì nó thuộc công việc của ngành công an. Thiện Nam đã đến thẳng gặp các viên chức đầu tỉnh họ đều lấy làm tiếc trước sự làm càng vô cớ này và trả lại con dấu cho nhà trường sau hơn một tháng giữ con dấu nhằm phá hoại không cho trường hoạt động. Rồi ngày nào, tuần nào cũng thanh tra khiến văn phòng của nhà trường tắc trách trong công việc, họ hạch hỏi và làm những chuyện không đâu khiến Hội đồng quản trị thấy bị thanh tra thăm hỏi hoài mà nản lòng. Khi nhà trường quyết định chuẩn bị đầu tư mang các thiết bị hạng nặng để dùng cho các khoa cơ khí như máy tiện, phay, bào công nghiệp thì họ ngăn trở và có tin từ nội bộ họ sẽ cho đón chận ngăn trở giữa đèo.v.v.

Mọi sự diễn ra giống như Liên doanh dự án “Thung lũng Silicon” thoạt tiên mời họ đến đầu tư rồi đành đoạn đuổi đi khi các đối tác đã bỏ ra hàng tỷ bạc tại Lâm Đồng. Một dự án mời gọi cùng liên doanh phát triển du lịch, sau một thời gian triển khai, dự án ngưng hoạt động với sự chứng kiến của người dân: đội bảo vệ của công ty chủ nhà dùng vũ lực không cho người bên đối tác mang hàng thiết bị trên xe xuống nào khinh khí cầu, xe ô tô địa hình, robot mô hình, xe leo núi điều khiển tự động, các dụng cụ y tế... Tất cả nhằm chuẩn bị cho một “Thung lũng Silicon” đầu tiên của Tây Nguyên để thu hút khách du lịch. Thế nhưng công ty chủ nhà đã tịch thu và còn rượt đuổi. Không ai hiểu nổi chuyện gì sẽ xảy ra khi đến đầu tư tại Lâm Đồng, từ thoả thuận năm mươi phần trăm vốn mỗi bên, thế rồi sau đó nại đến lý do không vay được ngân hàng, nên buộc đối tác phải bỏ một trăm phần trăm vốn, từ tấm lòng nhiệt tình và đã nhỡ bước chân muốn đầu tư trên vùng đất đẹp họ chấp nhận dấn thân vào cuộc rồi đánh đổ họ... Và theo các nhà Đà Lạt học thì đây là chuyện xảy ra thành thông lệ không lạ ở Lâm Đồng dưới sự lãnh đạo của toàn dân liên khu năm trong chế độ toàn trị Cộng sản.

Sau gần một năm hoạt động nhà trường bị đóng cửa với quyết định của UBND tỉnh Lâm Đồng, chiếu theo đề nghị của Sở chủ quản là Lao động thương binh vì lý do: “chưa có đủ điều kiện về tổ chức và đội ngũ giáo viên”, với điều khoản này cả tập thể giáo viên toàn là các giáo sư Đại học từ Sài Gòn lên giảng dạy với văn bằng qua liên kết đào tạo do Trường Đại học Bách Khoa thành phố HCM cấp có văn bản ký kết hẳn hoi, sự việc rõ ràng như thế mà họ dám đưa vào quyết định. Thật sự những gì diễn ra ở bên trong Thiện Nam hiểu rất rõ, nguyên nhân như về tôn giáo hay bản thân Thiện Nam là một tù nhân nay trở về với xã hội cũng chỉ là cái bóng bên ngoài, hằng ngày các chuyên viên của tỉnh này hoặc trực tiếp hay gián tiếp đều đến xin tiền của chàng với đủ mọi lý do cá nhân và tất nhiên với ngân sách của nhà trường chàng không thể thoả mãn được một người nhiều lần cũng như đối với nhiều người mãi mãi.

Lý do thứ hai để đóng cửa trường là “chưa đủ cơ sở vật chất kỹ thuật đáp ứng cho yêu cầu đào tạo”, cũng thật là chuyện trẻ con trong lối hành xử của chính quyền mà sự thành bại chỉ dựa trên các quan hệ cá nhân, các thoả thuận đều được mặc cả từ nhà riêng rồi mới ra công sở. Trường công nghệ thì đầu tư máy vi tính với hàng trăm thiết bị thuộc loại này và nhà trường hội đủ. Các Thầy Cô khi đọc đến khoản này đều cười và bảo nhau trước khi xách cặp trở lại Sài Gòn: đúng là còn thiếu sót vì từ nhà của các quan lớn, quan nhỏ mỗi nơi phải trang bị lắp đặt một giàn máy hiện đại nhất nữa cơ... có vị còn cười lên... để họ làm cảnh!

Và còn điều khoản này nữa: “Khẩn trương kiện toàn bộ máy và cơ sở vật chất...” để đủ điều kiện hoạt động trở lại. Với nhiều kinh nghiệm đau thương cho các nhà đầu tư khi lỡ bước chân đến Lâm Đồng, chắc chắn không ai trong Hội đồng quản trị nhà trường dám đề nghị tiếp tục đầu tư khi biết chắc tài sản thiết bị máy móc của mình mang lên Đà Lạt sẽ bị đánh phá dọc đường.

Thiện Nam trở lại UBND tỉnh và Sở Kế hoạch Đầu tư để trả lại các giấy phép cũng như hoàn tất các thủ tục khi không còn hoạt động. Chàng rời Đà Lạt, và hẹn sẽ trở lại trong thời cơ sáng sủa hơn như ý kiến của ông Phó Chủ Tịch đặc trách kinh tế ngày nào. Hàng ngàn sinh viên và phụ huynh đổ đến nhà trường và than oán chính quyền nhất là cái Sở theo họ gọi “Sở tàn tật” của tỉnh này. Họ tiếc rẻ vì với mức sống còn quá thấp sẽ khó có cơ hội đưa con cái đến tận các thành phố lớn như Sài Gòn, Hà Nội để tiếp cận với nền công nghệ mới này, nhất là dưới sự hướng dẫn của quý Thầy thuộc Đại học Bách Khoa mà cho dù có tiền đi nữa khi đến Sài Gòn cũng chưa chắc được các vị trực tiếp giảng dạy và văn bằng với chứng chỉ tốt nghiệp cũng do Đại học Bách Khoa cấp, ôi thật vinh dự biết bao và cơ hội này đã không còn nữa với các gia đình sinh viên nghèo hiếu học của vùng cao nguyên Lâm Viên đáng yêu này. Các đài phát thanh và truyền hình địa phương đã phải trấn an người dân và giải thích việc đóng cửa trường theo quan điểm chính quyền, thế nhưng các cư dân ở đây cũng như ngay cả thành phần đang là cán bộ công nhân viên nhà nước, phần lớn các nhân viên của chính quyền đều theo học tại nhà trường: Họ hiểu rõ hơn ai hết những người Cộng sản đang nói gì và làm những gì như họ nói ? Một vài Giáo sư muốn thử xem cái hậu về sau của chính quyền địa phương với giáo dục đến dường nào, qúy Thầy có gặp UBND tỉnh để chuyển đổi thành trung tâm Tin học, Ngoại ngữ, nhưng rồi họ đổ cho nhau không ai dám ra quyết định cả. Quý Thầy Cô đều trở lại Sài Gòn trong cái duyên không thành cùng con em giới trẻ vùng Tây Nguyên với các thảo nguyên bao la xinh đẹp này.

Như thế là đã có kết quả sau những chuyến về các tỉnh lẻ, nhưng ra khỏi tù hay Việt kiều nào về Việt Nam cũng nên có một chuyến du hành vòng quanh đất nước, Đà Lạt có chợ Âm Phủ với những thức ăn nóng về đêm, những món ăn dù không lạ lắm nhưng ai cũng thấy ngon vì giữa khuya trời lạnh món gì bốc khói lên cũng khiến ta thấy thích chính đó là khoái cảm đầu tiên. Và Sa Pa có chợ tình, ngày xưa mỗi tháng một lần và bây giờ vì nhu cầu của khách du lịch luôn tổ chức vào dịp cuối tuần. Chợ tình bây giờ cũng không còn là dịp để trai gái Mông tỏ tình với nhau nữa mà biến thành những cuộc mặc cả để bán tình dục. Cảnh vườn hoa thị trấn Sa Pa với nhiều thiếu nữ người Mông tuổi chừng mười hai đến mười lăm đang trò chuyện rất đẩy đưa với khách, các cô gái yêu kiều xứ Mông ngày nào xinh xắn trong bộ trang phục thổ cẩm, bây giờ mặc quần jeans váy ngắn lang thang xuống chợ tình. Đêm về khuya sương rơi càng lạnh, những giọt sương mang vị đắng của tuổi thơ miền du lịch nổi tiếng Sa Pa. Trên cao nguyên này cũng như Đà Lạt, những nơi có thắng cảnh và có nhiều du khách đến thăm quan hầu như các em đều bỏ học, Thiện Nam gặp nhiều giáo viên và họ đều cho biết: trường thì rộng nhưng phải vận động mãi học sinh mới chịu đi học, và hầu hết các trang thiết bị đều thiếu thốn nên ngay cả tiếng Việt các em cũng không thông, thôi đành chờ học tiếng Anh hoặc tiếng quan thoại luôn cho tiện về sau! Ở miền xuôi thì học sinh tìm đến nhà thầy để học thêm, còn ở đây thầy muốn dạy phải tìm đền nhà học sinh để động viên... Lác đác đâu đây vẫn còn những em bé mặc đồ dân tộc với trên tay những chiếc vòng thổ cẩm đủ màu sắc... Thiện Nam cũng gặp nhiều cháu trên tay cầm những khăn, áo, vỏ gối, chăn, đủ mọi thứ vòng... đang chào hàng. Chàng có câu hỏi giống nhau về việc đến trường lớp hay không và chúng đều có chung câu trả lời: đi học không có tiền, đi bán đồ được nhiều tiền hơn. Không chỉ Thiện Nam mà những ai còn có tấm lòng đều ưu tư đến con trẻ nơi đây trước dòng chảy cuốn xoáy của đồng tiền. Sa Pa thủ phủ của Lào Cai, một lòng chảo được bao phủ bởi núi non trùng điệp quanh năm mây trắng phủ, con đường lên đỉnh du lịch ngoằn ngoèo theo sườn núi, cũng giống như phong cảnh Đà Lạt dọc hai bên đường luôn đầy hoa cỏ dại quanh năm tươi đẹp nhưng giờ đây có vị đắng từ nhụy hoa.

Hầu như ai cũng thích lên chợ tình Sapa khi đến Lào Cai, nơi có vùng du lịch nổi tiếng này, nhưng rồi nhiều khách du lịch đến một lần sẽ không bao giờ trở lại. Thiện Nam cùng nhiều khách nước ngoài lên xe ngồi chờ hàng tiếng đồng hồ mà xe không rời bến, không khí trong xe ngột ngạt chịu hết nổi nên du khách đều muốn xuống xe để chọn xe khác nhưng chủ xe nhất quyết không cho... Đến lúc thu tiền thì người nước ngoài theo Thiện Nam chứng kiến gấp bốn lần hơn người Việt, có những ông Tây ba lô nhìn xem người Việt trả thế nào thì trả thế ấy, thế là bị chửi bới, quát mắng thậm tệ. Du khách nước ngoài không biết tiếng Việt nhưng nhìn thái độ hung hăng của chủ xe, họ đành móc tiền ra trả cho yên thân một chuyến đến Việt Nam.

Thiện Nam rời khỏi Sa Pa cùng nhiều du khách mà như muốn chạy, vì bị những người bán hàng rong đeo bám suốt quyết không tha, họ mời chào mua hàng lưu niệm. Thiện Nam đã ngồi yên tâm trên xe và nghĩ bụng không biết dân mình kinh doanh du lịch theo kiểu gì, đuổi khách nhiều hơn giữ chân khách.

Dọc đường hành hương du khách sẽ được nghe hoặc chứng kiến tận mắt xe khách tông trụ điện, hay tàu lửa cán xe tải, các xe va chạm nhau là chuyện thường ngày. Chàng nhớ về Đà Lạt mà chàng được nghe hoặc đọc qua các phóng sự trên báo, đó là một nơi đầy hang ổ làm bằng lái xe giả mạo gây ra không biết bao tang thương cho nhiều gia đình, nạn nhân của những chuyến xe bão táp, tài xế trở thành hung thần vì ai cũng muốn rút ngắn thời gian và tranh giành hành khách... Dù là một lý luận nhưng Thiện Nam có suy nghĩ với đường lối mới: không thể hoàn toàn biện minh vì lợi nhuận kinh tế, nhưng do thiếu đạo đức nghề nghiệp. Những khóa học lái xe ở Việt Nam theo các bạn trẻ sinh viên cho chàng biết chỉ nhằm nắm bắt kiến thức luật lệ giao thông còn về mặt đạo đức của người điều khiển phương tiện hầu như không có khoản này. Như với xe hai bánh hãy chạy và lái làm sao cho đúng trong vòng quay giống chiếc còng số tám là đậu.

Từ bằng giả đến việc đăng kiểm dối trá, thế giới đăng kiểm ở Việt Nam là một thứ liên minh ma quỷ của bao sự xấu xa về mặt nhà nước, đó là một nơi thể hiện các hiện tượng mà ta có thể kiểm chứng ngay về bản chất nhà nước dưới chế độ xã hội chủ nghĩa. Công đoạn kiểm tra nào cũng phải đút lót và như tại Đà Lạt không cần cò mồi nữa, theo lời nhiều phụ huynh kể cho chàng nghe về chuyện đăng kiểm tại Lâm Đồng để nhà trường rút kinh nghiệm: chỉ cần khều nhẹ bất cứ đăng kiểm viên nào đó ra ngoài, trước lạ sau quen, mọi thứ đã có giá chỉ tình tiết tăng chứ không giảm. Lộ trình này khá an toàn bởi không có người thứ ba tham gia, lại khỏi phải chia chát cho cò. Thậm chí chỉ cần một cú điện thoại theo sự hướng dẫn của người đã qua thủ tục trước đó, tất cả trong sự chiếu lệ và như lời của các cán bộ cơ quan này với sự ghi lại của một nhà báo khi đóng vai người đi đăng ký:Tốt cũng lót mà xấu cũng lót. Không chỉ xe cũ, không bảo đảm an toàn kỹ thuật buộc phải chung chi mà cả xe mới xuất xưởng, đã trải qua những khâu kiểm tra chất lượng nghiêm ngặt cũng bị hành lên hành xuống để ăn tiền. Và có từ lóng phổ biến trên đất nước này từ việc đăng kiểm “tiền tươi”. Với tiền tươi thì việc gì cũng xong nhất là tại đăng kiểm Lâm Đồng. Theo tường thuật của các phóng viên với những đoàn xe lớn chúng hẹn và ngã giá ngay tại Nhà Thủy Tạ bên bờ hồ Xuân Hương thơ mộng. Khi nhà báo lẫn trong đoàn và hỏi chúng không sợ ở tù sao, bọn này chỉ cười: ở Lâm Đồng này với sếp chỉ đưa là ký! Song sau mỗi lần đăng kiểm ai cũng xót ruột vì những khoản tiền gọi là bồi dưỡng bị mất mát một cách vô lý, tất cả rời xa chỗ quá xấu xa nhưng lỡ mang một thời có xe hơi trên đất nước này nên đành phải chịu như thế và người nào khi ra khỏi cửa ải cũng trong buồn cười: đó là cái đám làm hàng mã của các trung tâm đang kiểm này. Bọn chúng thường hơn cả chục ở mỗi trung tâm tay cầm búa, kèm, tuốc nơ vít, có cả mỏ lết... trông thật như một anh thợ lành nghề, chúng chạy lăng xăng gọi là lo hồi phục, chuyên tu những chiếc xe bị xem không đủ tiêu chuẩn. Giống như các Bs nhìn bệnh nhân người nào cũng có vi trùng và ở đây xe nào cũng có bệnh nên chỉ cần chung đủ là thông qua hết. Động tác của chúng không rõ là thợ bậc mấy, chúng chỉ gõ nhịp nhịp vào các thùng xe, các nhíp, cũng chui dưới sườn xe gọi là đi thực tế... và hô lên việc chỉnh sửa đã xong rồi cho qua với khoản tiền bắt buộc phải bồi dưỡng cho chúng. Ôi nó giống như chuyện một sinh viên kể lại trong sự kinh hoàng của người bạn trẻ này: -Em đã chộ ông thầy giám thị chấm bài, em thấy thật rõ đó là bài của em và một vài bạn thi lại, bài nào ông cũng phết đại không cao không thấp, nghĩa là không có điểm liệt miễn là đủ điểm, hôm ấy em thi lại môn Anh văn và ông giám thị này đâu có biết gì một tí tiếng Anh nào đâu, nhưng may quá quý vị ơi... em đã thoát nợ được môn ấy.

Chuyến hành hương của chàng nhằm trúng mùa bầu cử, hai bên đường đầy cờ xí và áp phích thúc dục người dân đi bầu. Một ông khách ngồi bên nói nhỏ khi chàng đang đăm chiêu xem các quảng cáo muốn gợi lên những gì: -“ở đây không có tranh cử mà chỉ có vận động bầu cử mà thôi”, sáng nay tôi có xem tin tức và vị Đại diện của Quốc hội đã phát biểu như thế để phân biệt với việc bầu bán ở các nước tư bản. Ông này cười: vì không có tranh cử nên không cần phải nói gì, do đó sáng nay tôi cũng nghe kỳ này sẽ giảm các đại biểu không nói gì... những đại biểu “bị” làm đại biểu, những đại biểu “bị” cơ cấu hoá. Ông cười: lúc tôi ở chiến khu cùng với ông Nguyễn Hữu Thọ, sau này làm Quyền Chủ tịch nước, cô giao liên nào cũng sợ đến ca trực đêm của mình với ổng, không có cháu nào mà vị Chủ tịch tha mạng, nếu cháu nào biết điều ông sẽ “cơ cấu hoá” cho một vài chức vụ cao hơn. Ông lão càng cười hơi lớn hơn một chút và ngả người sau ghế: -với nguồn nhân lực này, chất lượng cuộc sống thế này... nhiều thập kỷ nữa các thành phố lớn của Việt Nam vẫn chưa thể trở thành văn minh hiện đaị.

XXV

Ông Chánh án huyện …trời ơi!

“Làm lãnh đạo để mưu cầu mục đích cá nhân sẽ thất bại”, đó là lời của vị Chủ tịch nước đương đại, nhưng không có chuyện làm kinh tế nào mà không từ mục đích lợi ích cá nhân. Ông tiếp: “Nhân dân đang đặt nhiều niềm tin, hy vọng vào các nhà lãnh đạo đất nước. Vì vậy, người lãnh đạo phải luôn nỗ lực làm hết sức mình, cố gắng trên mức bình thường để hoàn thành tốt nhiệm vụ, đáp lại mong muốn của nhân dân”. Nó cũng như bao lời của các Lãnh tụ vĩ đại phát biểu trước đó, nhưng “giờ đây đây giờ đây”:

Những đảng viên Cộng sản được làm kinh tế.

Những đoàn xe của các quan tham Cộng sản có mặt đều khắp trên các địa phương. Đó là dòng xe chín nút của ông cảnh sát trưởng điều tra tỉnh Đồng Nai, một thế lực đáng gườm với các công ty vận tải khác, lãnh vực kinh doanh của nó là san lấp mặt bằng, khai thác đất, thi công đường... Đặc biệt trong dư luận ai cũng bàn tán đoàn xe các quan tham của vùng này các biển số cộng lại đều chín nút và khoảng không vũ trụ này chỉ là cái vung với các tấm danh thiếp giao dịch đều ghi rõ công an của vùng miền đó.

Đoàn xe vua của đội trưởng đội cảnh sát giao thông Đồng Nai. Có dịp di chuyển từ Đà Lạt về Sài Gòn trên đoạn đường này nếu biết gợi ý thì những bác tài không bao giờ hết chuyện. Các phóng viên đã từng mò tìm đến các tư dinh của họ và cơ ngơi của bọn quan tham này với khuôn viên bao giờ trên dưới cũng vài ngàn mét vuông gồm đủ các loại xe lớn nhỏ như xe tải, xe ben, xe xúc, xe du lịch... và nhà báo đặt vấn đề bao đường, chi phí giao thông thì các phu nhân đảng chủ địa phương đều cho biết ông xã quý bà là trùm cảnh sát giao thông nên không ngại chuyện đó. Ngoài ra nếu cần hỗ trợ gì về mặt chính quyền các bà sẽ giới thiệu gặp các quan chức ở đây để quan hệ. Giống như tại Đà Lạt có một người phụ nữ tên là Yến, vợ của một Giám đốc du lịch thành phố này, với chính nguyên văn lời của bà ta mà Thiện Nam trực tiếp được nghe: “Mọi quan hệ trong tỉnh này nếu anh muốn tôi đều có thể giúp đỡ”. Nhiều người có thẩm quyền đã xác nhận với Thiện Nam điều đó và qua sự kiểm nghiệm của chàng là đúng thật. Trở lại Đồng Nai, công việc kinh doanh nhân danh chính quyền của họ hầu như công khai đến ngay cả viên trưởng công an văn hóa của tỉnh với một cơ sở kinh doanh internet lớn có tầm cỡ chỉ toàn truy cập các phim dâm ô đồi trụy, câu chuyện kinh doanh nghề đặc biệt vào thời bùng nổ công nghệ thông tin lan nhanh đến khắp cả nước đều biết: người có trách nhiệm truy quét đồi trụy chính họ lại phổ biến việc tha hoá dâm ô. Câu chuyện xảy ra như cán bộ Toà án nhân dân tỉnh Tiền Giang bị đề xuất kỷ luật, trước đó suýt rớt chức vì để vợ chứa gái mãi dâm với bao nhiêu lần bị bắt quả tang nhưng vẫn tiếp tục hoạt động, thế mới lạ, đặc biệt Toà án tỉnh không hay biết gì hay đã biết tất cả nhưng có lời phê: đây là một đảng viên tốt.

Còn có câu chuyện về ông chánh án huyện... trời ơi! Đó là vị chánh án Toà án nhân dân huyện Đắk Song, tỉnh Đắk Nông đã chỉ đạo cho thư ký làm tiền trắng trợn qua việc gợi ý các bị cáo phải chung đủ sáu mươi triệu đồng để có một bản án có lợi cho bị cáo. Một cán bộ cùng ngành tiết lộ, có nhiều lúc ông Chánh án tham gia xét xử trong tình trạng say ngất, ông nhầm lẫn người bị hại với bị cáo, nguyên đơn với bị đơn... Theo các cấp có thẩm quyền cao hơn, nhiều lúc họ nghĩ đến việc thay ông chánh án trời ơi này, nhưng ngành thiếu người, không tìm đâu ra người tốt hơn để thay... Song theo các sinh viên cho Thiện Nam biết hàng năm có rất nhiều sinh viên Luật ra trường nhưng không có việc làm! Quả là lỗi hệ thống ở đâu đây và đường lối mới lại xuất hiện trong tâm trí chàng. Có tin ông này đã tự tử trước khi bị mang ra xử lý.

Đoàn xe chở khách đặc biệt cũng thuộc quyền sở hữu của một quan tham tỉnh này. Và trong quan điểm của họ nơi đây ông công an nào cũng thế: xe lớn, xe bé... công an giao thông chỉ nhờ có thế và tỉnh nào trên đất nước này cũng một kiểu như nhau.

Trong dịp về dự hội thảo với các Đại học ở miền Nam, Thiện Nam dùng xe đò để có dịp được biết nhiều hơn một chút về miền non nước cực nam này. Thế là có một cụ bà ngồi ghế bên tâm sự: Tôi là người ở quê lên thành phố thăm con, mỗi lần như thế tôi như trải qua cơn ác mộng khi phải giao phó sinh mạng cho tài xế của những chuyến xe bão táp. Chúng chạy bạt mạng và nhiều khi treo võng ngủ, phó mặc cho tài phụ muốn lái kiểu gì cũng đặng. Ngồi trên xe tôi chỉ biết cầu nguyện. Người đàn ông kế bên thêm vào, một hôm tôi đón nhằm xe dù nên có lúc tài xế dừng lại đón khách rất lâu và sau đó là cuộc đua khốc liệt bắt đầu khi chúng nhận ra có đối thủ khác đang cố vượt qua, còn phần các lơ xe thời nhảy lên xuống la ó hết sức kém văn hoá. Đến giờ cơm tất cả đều xuống xe, Thiện Nam quan sát xem ở đây có giống như dọc suốt duyên hải miền Trung đầy những quán cơm tù hoặc cơm chém với giá tiền cắt cổ. Một người khách cùng bàn với chàng cho biết miền Nam bộ này không có chuyện đó nhưng chỉ có chuyện nhậu thôi, anh về đâu và sau khi biết mục đích của chuyến đi, người phụ nữ này nói lớn lên một cách bình dị: -Thôi đúng địa chỉ rồi! Có biết nhậu không mà dám xuống ở vùng này. Cả ban giám hiệu ở Cà Mau dùng hàng chục triệu đồng tiền đóng góp của học sinh mua nước tinh khiết để mua bia nhậu... và xong cử nhậu là phê học bạ cho điểm chính thức ngay trong giờ học thêm luôn.. Người đàn bà này thêm so với số tiền hàng triệu đô mà các quan tham mang đi cờ bạc thì không đáng là bao nhưng nó quá xa lạ với lối sống trong sạch tối thiểu cần có của người Thầy.

Nhân dịp này Thiện Nam được thăm quan một số trường Đại học và Trung học, chàng trực tiếp nhìn vào các kính hiển vi được giới thiệu là những thiết bị rất đắc tiền nhưng không thấy nhãn hiệu, thế rồi vài giáo viên nhạy cảm biết điều chàng muốn hỏi nên nói rõ toàn là hàng nhập lậu không rõ nguồn gốc. Bổn trường chỉ có nhiệm vụ ký giấy đã nhận đủ, còn mọi sự do cấp trên trao xuống, khi phát hiện các thiết bị kém chất lượng, hư hỏng, nhà trường có văn bản đề nghị cung ứng thiết bị thay thế nhưng vẫn không có kết quả gì... Những bộ kính hiển vi đã bị mờ, những bộ đồ mổ dao kéo gần như rỉ sét, bộ mô hình trái đất quay quanh hệ mặt trời, nhiệt kế y tế, xe lăn có gắn lò xo, các loại đàn ghi ta, organ, thí nghiệm lực điện từ, đồng hồ vạn năng... Tất cả theo quý Thầy phụ trách các phòng thí nghiệm chúng đều có chất lượng rất trời ơi!

Miền Tây Nam bộ với bao sông ngòi có con nước trong xanh, thiên nhiên thật sự đã ưu đãi các cư dân vốn hiền hòa xứ này, nhưng đi sâu vào các thị trấn thành phố nơi nào cũng tồn tại nhiều con kênh có màu đen đặc, rác thải sinh hoạt trải đầy dòng chảy lúc nào cũng hôi thối. Người ta cứ mặc nhiên vứt rác, thải bất cứ thứ gì không dùng xuống những con kênh êm đềm theo dòng chảy, không ai quản lý và ngày càng thêm nhiều phế phẩm bị vứt vào. Theo các cư dân những con kênh ô nhiễm này tồn tại hơn hàng chục năm, điều đáng nói là ngoài việc người dân tiện tay ném xuống, người dân tại chỗ vứt thoả mái theo thói quen, còn có rác thải công nghiệp từ sân bay, nhà máy sản xuất ô tô, các công ty dệt nhuộm gần đó. Họ đã biến các con kênh xanh thành những con kênh rác.

Đặc biệt ở Việt Nam vào đầu thế kỷ hai mươi mốt việc đào đường, cấm đường hiện ra khắp nơi, ai đến đây cũng mang tâm trạng bức xúc của người bị ảnh hưởng vì nạn cấm đường mà không làm được gì cả. Có những khu vực bị cấm với rào chắn ngay giữa trung tâm thành phố cả tuần, nhiều tháng hoặc hàng năm mà chưa thấy động tĩnh gì. Ngay cả tại Sài Gòn, Hà Nội và xuyên qua các tỉnh thành có những đoạn đường trải đá xanh để tráng nhựa nhưng rồi thời gian trôi qua với những bàn chân lở loét rướm máu của người nghèo hoặc bể bánh xe của các cư dân vì nhựa hãy còn xa tận trong túi tham ô của các quan. Nhiều tiếng than oán từ người dân buôn bán rằng thuế của họ bỏ vào túi ai một khi họ làm tròn bổn phận một cách đàng hoàng, song khi đưa ra quyết định đào đường, cấm đường dường như không bao giờ nghĩ đến người dân buôn bán làm ăn hai bên con lộ.

Khi du khách đi ngang qua địa phận tỉnh Quảng Trị, câu chuyện về bê tông cốt tre lại là đề tài luôn được nhắc đến cho du khách bớt buồn ngủ hay đang bị xe nhồi trên những đoạn quá xấu. Sự việc xảy ra khi chuyến xe thuộc một trong các đội tuyên truyền của tỉnh trên đường công tác đã quệt nhẹ vào cột mốc bên đường khiến nó bị gãy và ai cũng ngỡ ngàng như phát minh ra khám phá mới, họ phát hiện ra phần cốt thép bên trong được thay bằng thân tre và rất nhiều cột tiêu như thế được truy tìm từ đó trên đất nước Việt Nam Xã Hội chủ nghĩa này.

Từ Quảng Trị ra Quảng Bình, tâm lý người dân sợ nhất là xe ben, xe công nông - một loại xe máy cày có gắn rờ móc ở phía sau. Theo người dân ở đây cho biết tài xế không có bằng lái, xe không có đăng kiểm, không đèn sáng, còi báo... đó là thực trạng lưu thông của các loại xe gọi là công nông trên thành phố quê hương của các lãnh tụ Việt Nam với tâm sự của người dân làng Lệ Thủy: “...có ai dòm ngó chi mô, công nông vẫn chạy rầm rập cả ngày, chở hàng hoá như ngáng đường người ta, đã bao nhiêu vụ tai nạn đã xảy ra tại làng Lệ Thủy này... chủ yếu là xe càng, loại xe chỉ được dùng vào việc cày bừa dưới ruộng chứ không được dùng để chở hàng hoá trên đường, nó là thủ phạm số một đã phá nát những con đường giao thông nông thôn cùng với xe ben”.

Còn nữa, nạn rải đinh trên khắp các tuyến đường, quả là đất nước này lắm bông hồng nên có nhiều gai, trên đường vào Trung tâm hội nghị quốc gia, xa lộ Biên Hoà, vòng đai xanh với xa lộ Đại Hàn... thường xuyên với những chiếc xe lảo đảo rất nhanh rồi tấp vào bờ với bánh xe bị hỏng. Ngồi trên những chiếc xe khách trước tình cảnh như thế Thiện Nam suy nghĩ: một đoạn đường tốt như thế tại sao lại nhiều đinh rơi vãi và kế tiếp nhau với những bảng đề chuyên vá lốp xe thật to tướng... Chàng nhớ lại và sự kinh hoàng vẫn còn ghi mãi trong chàng cũng như nhiều công dân trên đất nước này, đó là sau những năm đất nước thống nhất cạnh nhà chàng có một sinh viên y khoa mỗi đêm phải hành nghề vá xe để kiếm tiền đi học, chiều tối nào cũng vậy với một cái bơm xe và túi xách, trong khu vực ai cũng cảm động về sự nhẫn nhục chịu khó của người sinh viên y khoa này, nhưng một ngày kia không chỉ Thiện Nam mà vài người trong xóm thấy anh không mua sắm gì ngoài việc đến trường y khoa và thỉnh thoảng ghé vào tiệm bán đinh... Anh sinh viên y khoa này đã rải đinh và chính cô gái láng giềng vì yêu anh nhưng không được đáp lại đã phát hiện ra điều này. Quả là nó không còn là vấn đề đáng nói nữa nhưng là vấn đề phải làm – làm lại chính mình từ mỗi cá nhân trên đất nước này để ngõ hầu làm lại tất cả. Thiện Nam nhớ về những yếu tính nhân bản nền tảng của một đường lối mới.

XXVI

Sự bất an đến nhiều thế hệ

Kẹt xe chưa có lối thông, đó là tình trạng chung của các thành phố lớn. Hà Nội, Sài Gòn hai thành phố lớn nhất Việt Nam với những dòng xe nối dài vượt từ giao lộ này đến giao lộ khác, sự ùn tắc giao thông thường xuyên trên những tuyến đường vào giờ cao điểm và riêng tại Việt Nam bức tranh ấy sáng lên đặc biệt với hình ảnh dễ thấy nhất trên nhiều đường phố là xe máy, xe đạp bao vây xe buýt. Chính quyền toàn trị đưa ra nhiều biện pháp có cả Ủy Ban An toàn giao thông quốc gia, nó cũng giống như các uỷ ban phòng chống lũ lụt, tất cả đều mang tính chất chống đỡ hơn là giải quyết tận căn để của vấn đề từ những con người chẳng những có tài mà phải có cái tâm với đất nước, cho nên đã có bao đề án nhưng vẫn chỉ là đề án mà chính nó thật sự lại là những đề án ùn tắc.

Đó là những dự án tiền tỷ thành phế liệu, một buổi sáng trên đường về trung tâm thành phố Sài Gòn, Thiện Nam nhận thấy những chiếc xe ba gác chất đầy những trụ đèn giao thông còn thật tốt cùng với tiếng xầm xì chửi thề của những người ráng sức đẩy chiếc xe quá tải: đồ tốt như thế này mà mang đi làm phế liệu, thật là phí phạm... Ông ba gác khác thêm vào: có như vậy chúng mới có ăn, lại được thưởng là có đầu óc sáng tạo nữa... Tất cả ráng đẩy trong ánh mắt dõi theo của người dân thành phố trong sự tiếc rẻ của chung nên không ai khóc và lãng phí không ai xót lòng. Những nhà quản lý gốc giá áo túi cơm nay nhảy lên làm lãnh đạo nên tiền tỷ đối với chúng cũng như chuyện ca cải lương tỷ với muội, nếu có lớn là lớn hơn vài chục bạc nên những quyết định phí phạm hàng trăm tỷ đồng chúng xem nhẹ như cỏ rác, vì cái đang có là của người khác làm ra, còn vô sản lưu manh có bao giờ lao động thật sự bằng công sức của chính mình mà nhận ra giá trị của đồng tiền. Thật thảm hại! Chúng có đủ những danh từ hoa mỹ khi ai đó mồi cho vài câu khẩu hiệu như tăng cường năng lực giao thông, phòng chống ùn tắc giao thông... Nên người dân tỏ ra than oán trong vấn đề này, các tổ chức tài chánh thế giới như quỹ tiền tệ, ngân hàng thế giới phải xem lại sự minh bạch của chính các tổ chức này khi rót tiền vào cho các chế độ toàn trị. Ôi những cây trụ đèn tín hiệu giao thông còn mới và biết bao thứ tài nguyên trên đất nước này vì sự độc quyền lãnh đạo mà thành phế liệu, nhưng những thứ ấy không chỉ vứt đi là xong chuyện vì trước hết nó là thuế của dân, thấm thía hơn nó từ các nguồn vốn vay nước ngoài mà con cháu chúng ta phải trả về sau đến đời đời kiếp kiếp vẫn chưa hết nợ.

Thiện Nam cũng được dịp thăm quan trường năng khiếu thể thao ở Sài Gòn, theo sự giới thiệu đây là một mô hình lý tưởng, nằm ngay tại trung tâm thành phố, Quận I. Bề ngoài rất hoành tráng với sáu tầng lầu, nhưng không gian giành cho việc học của học sinh chỉ gói gọn ở tầng sáu. Những dãy lầu còn lại là phòng của ban giám hiệu và chỗ ở của các vận động viên chuyên nghiệp. Mang danh là một trường thể thao nhưng các em cho Thiện Nam biết khi đến giờ thực hành phải đến sân vận động khác để tập luyện. Nhiều phụ huynh tình cờ gặp chàng và cho nhận xét: không chỉ ở đây mà nhiều trường năng khiếu ở thành phố này cũng vậy nó giống như những chiếc bánh ngon nhưng rỗng ruột. Chỉ tiêu đào tạo rất nhiều như bóng đá, bóng ném, bóng bàn, điền kinh, võ thuật, cầu lông, cờ... nhưng thực chất chỉ đào tạo một vài môn để duy trì trường. Một người nhìn quanh vừa nói cười như để cho chàng nghe rõ: chế độ Cộng sản thì bao giờ cũng hô hào dữ lắm!

Rải rác theo chiều dài hình chữ S của Việt Nam, du khách sẽ chứng kiến các trẻ em, trong số đó có nhiều em bán hàng rong nơi các bến xe bị xơ hoá cơ delta thật tội nghiệp. Các khớp vai bị sệ xuống và mọi người gọi là chứng sệ cánh. Tất cả là do tiêm chích như thuốc quá hạn không bảo đảm an toàn chất lượng. Bộ y tế thì đổ lỗi cho tâm lý người dân là thích tiêm chích nhưng đây quả là sự vô trách nhiệm của ngành y tế gây nên hậu quả tàn tật không lường cho hàng chục ngàn cháu theo thống kê chính thức sẽ mang dị tật suốt đời. Đặc biệt lòng tự trọng rất cao của các quan tham là không thấy có ai từ chức cả từ Trưởng phòng, Giám đốc Sở đến Thứ trưởng, Bộ trưởng đều nhởn nhơ bình chân như vại.

Thiện Nam được mời thăm quan nhiều cơ sở chế biến thực phẩm ngay tại thành phố mộng mơ cũng như rộng hơn trên cả nước. Không rõ ở các Chùa quý thầy chế biến nước tương như thế nào vì khi tham khảo các vị này nhân lúc đến học tại trường thì người nào cũng cười và bảo: tàm tạm trong quy trình khép kín hợp vệ sinh để dùng và cách chế biến ngon dở tuỳ theo kinh nghiệm của người đứng ra làm, nó không có một qui trình chung nào cả.

Và đây là toàn cảnh của các cơ sở tư nhân: nó hoàn toàn bí mật, đó là những chuyện pha chế không phải ai cũng biết và với người sản xuất thì nguyên tắc không cho ai biết là tốt nhất vì một khi biết rồi sẽ không có ai dám dùng xì dầu nữa. Lời phát biểu đầu tiên với bất cứ ai sau khi thấy họ làm là: Thiệt ớn! Kinh khủng quá khi tận mắt xem sản xuất nước tương... Đa số người tiêu dùng không biết rõ nguồn gốc sản phẩm này thế nào và người chế biến sử dụng các chất phụ gia tùy tiện theo cảm tính nên thường dẫn đến quá liều. Đặc biệt về mặt nhà nước các cơ quan kiểm định chỉ là hình thức nếu không muốn nói chỉ cần dí vào túi một ít tiền hay tổ chức một chầu nhậu mọi sự sẽ được thông qua nhanh chóng qua phương pháp kiểm định ngó ngó tay nhận phong bì… Một lò nấu nước tương đúc bằng xi măng hay trét đất, có khi đặt sát nhà vệ sinh và thường như thế, chung quanh nào lu, khạp bằng sành và các vật dụng linh tinh khác. Một cái thùng phuy để chứa một thứ nước đen sì, sền sệt, nổi váng dầu không được che đậy đó là công đoạn chính của việc chế nước tương tại Việt Nam. Ôi cái thùng chứa nước dịch đen đen, mốc bẩn nó bao gồm những gì bên trong không ai biết. Chỉ có một điều chắc chắn nó sẽ gây đột biến gene ở người mà phàm đã làm người thời phải chết, nếu không chết trước cũng chết sau, do vậy không có gì đáng bận tâm với các quan tham thanh tra chất lượng, an toàn thực phẩm trong chế độ toàn trị.

Rồi những chuyến xe buýt “hành hương”, về Sài Gòn cũng phải đi thăm quan thành phố một vòng bằng phương tiện xe buýt. Khi xe đến các bạn sẽ không khỏi ngạc nhiên mọi người chen lấn ở cửa xuống để lên xe, sau khi vào trong một lúc rồi mới hiểu cho dù có bảng ghi như thế nhưng tài xế thay đổi liên tục muốn đóng mở cửa nào tùy tiện. Vừa mới lên xe chân trên chân dưới chưa kịp vịn thành xe, chúng đã cho chạy ngay với cái miệng hối hả và bàn tay giựt mạnh lôi hành khách vào trong của các tài phụ. Thật là một màn biểu diễn đau tim! Tất cả từ Giám đốc sở đến bác tài đều có câu trả lời chung: xe buýt chạy theo thời gian qui định nên tài xế sợ bị trễ giờ khi đến các trạm sau. Còn cửa lên cửa xuống thì tiếp viên không giải thích được, chỉ trả lời ngắn gọn trong hé cười: Tài xế muốn vậy. Nghĩa là trên chuyến xe này tài xế là vua! Theo cảm nhận của Thiện Nam với đường lối mới không phải là chuyện trợ cấp tiền bạc mà là chuyện điều hành, từ cách giao tiếp của các tiếp viên đến hành vi của bác tài, đó là cách thể hiện nếp sống, nếp nghĩ mà văn hoá là những gì còn lại sau khi quên tất cả.

XXVII

Lãnh tụ quái ác

sinh con có là người

“Con người làm sao thì quốc gia làm vậy”, Đà Lạt sau ngày đất nước thống nhất có những ngôi nhà điên, ngôi nhà trăm nóc, khu biệt thự Lê Lai hoang tàn và nhiều nhà xinh đẹp, kể cả dinh thự biến thành nhà ma.

Ngôi nhà điên, ở đây không nói về nghệ thuật bởi vì kẻ điên cũng có ngôn ngữ riêng của họ, dù nó không theo sự suy luận bình thường của lý trí chúng ta. Để nhận xét một cách khách quan, Thiện Nam không đi theo tập thể, chàng âm thầm một mình dạo hết không bỏ sót phòng nào của căn nhà màng nhện hay còn gọi là ngôi nhà kỳ dị... Có một điều thật sự từ lòng mình sau khi qua một vòng nhìn ngắm, chàng cảm thấy tiếc năm ngàn đồng Việt Nam, giá vé vào cửa, khoản một phần ba đô la. Sâu xa hơn có lẽ những ai đến đây nghĩ đến ông Trường Chinh cha của bà chủ khách sạn này nhiều hơn là chính ngôi biệt thự có tên Hằng Nga này. Người ta cũng muốn biết con của Trường Chinh như thế nào, bà ấy ra làm sao, Trường Chinh có đẻ ra con cái là người thật hay không? Một con người vẫn luôn nhận mình là người bình thường nhưng đã làm cho bao nhiêu người phải điên vì gia đình tan nát qua những cuộc đấu tố gọi là cải cách ruộng đất theo cách làm của Trung Quốc. Nhiều người đến đây, thật vậy, người ta muốn biết con cái của những lãnh tụ quái ác khi sinh con có là con người.

Ngôi nhà trăm nóc thời đóng cửa hoang tàn vì chính quyền Lâm Đồng cấm đoán, bắt phải đập phá, họ cho căn nhà này có điềm gì nặng nề của duy tâm, nên chắc chắn nó có bà con với phản động, vì thế mà những ai hiếu kỳ ngang qua cũng chỉ liếc mắt nhìn nơi đây có gì là của ma quỷ như được thêu dệt.

Xẻ thịt biệt thự công, những ai từng sống hoặc nghỉ mát Đà Lạt trước đây đều biết về hai quần thể biệt thự nổi tiếng Lê Lai và Trần Hưng Đạo. Thế nhưng nó phải chịu chung số phận với những toà nhà xinh đẹp trên đất nước sau ngày thống nhất dưới bàn tay cai quản của các quan tham Việt cộng. Biệt thự bị thay hình đổi dạng, các biệt thự ở khu Lê Lai, Đà Lạt hay tại thành phố Sài Gòn khi thăm quan chúng ta sẽ không còn nhận ra đó là một nhà sàn hay kiểu nhà có kèm theo chăn nuôi gọi là cải thiện: người, gà, heo, chó, các loài thủy cầm khác... dù là ngay giữa thành phố mộng mơ hay trung tâm thương mại của cả nước. Những nơi này chỉ gồm toàn gia đình của các cán bộ, quá trình xây cất, cơi nới đã vây kín các căn biệt thự và nếu có mặt tiền thì phá tường thành kiốt buôn bán, hoặc trổ ra quán nhậu, bar... Một thực tế đó là các loại nhà đặc biệt có giá trị nghệ thuật, kinh tế cao hiện không còn nữa. Nó đã bị sử dụng một cách hoang phí và bừa bãi trên đất nước này.

Chuyện tình cờ, như bao câu chuyện thường ngày với sinh viên từ các tỉnh miền Trung đến đại học Đà Lạt, người nữ trẻ tuổi này hỏi chàng có biết quê hương của Tế Hanh không, Thiện Nam bảo chàng còn thuộc những vần thơ “Làng tôi ở vốn làm nghề chài lưới” của ông ta nữa cơ. Thế nhưng tại sao em không có nước da ngâm đẹp của người dân làng chài có nước bao quanh... Thiện Nam hỏi.

1. Bây giờ chỉ có tái chứ không còn đen đẹp nữa vì dân làng chài phải cắn chì làm lưới... Cô sinh viên bé nhỏ trả lời.

2. Nghề gắn chì nguy hiểm đó vẫn còn duy trì sao? Thiện Nam đầy vẻ ngạc nhiên.

3. Không chỉ xảy ra ở duyên hải miền Trung mà rải khắp các sông rạch miền Nam cũng vậy. Kẻ đan lưới người gắn chì và thường gia đình làm nghề đánh cá nào cũng thế. Chúng em phải ngậm cả bụm chì vào miệng mới gắn nhanh vào lưới được - một sinh viên ở vùng Tây đô Cần Thơ thích xứ lạnh Đà Lạt lên đây học đang diễn tả - cắn chì ê ẩm cả hàm, không ngày nào ăn cơm mà không ê ẩm... Nhưng quan trọng nhất là không được để teng vào bụng rất độc.

4. Nhưng làm sao tránh khỏi? Thiện Nam hỏi.

5. Có người bỗng dưng chóng mặt, nôn ói, sốt cao... đưa đến bệnh viện các bác sỹ lắc đầu không chẩn đoán ra, nhưng khi nghe đến dân làng chài họ liền cho súc ruột ngay. Gia đình em cũng có lúc quyết định bỏ nghề cắn chì nhưng rồi sẽ sống làm sao? Nữ sinh viên làng quê Tế Hanh tiếp: -có người hộc máu ngay tại chỗ khi đang gắn chì, ai nấy đều sợ hãi. Có biến chứng tâm thần khi ngộ độc chì, một phụ nữ trong làng em do bị ngộ độc quá nặng nên chị bị sốt cao, nói nhảm, hành động giống như bệnh thần kinh. Làm gì để sống anh ơi? Em đến đây để học hầu tìm ra lối thoát cho làng em nhưng vẫn chưa thấy gì cả... mà còn hoang mang hơn khi thấy các thành phố gọi là văn minh nhưng các đồ chơi trẻ em toàn mạ bằng chì thật đẹp ở bề ngoài và các phụ huynh cũng không thấy rõ sự tác hại ghê gướm của chì như những nạn nhân làng nghề chúng em!

6. Phương cách làm lưới công nghiệp thay cho lối cũ truyền thống từ lâu rồi, các em hãy yên tâm... Thiện Nam nói. Nhưng chàng chưa dứt lời một sinh viên đã ngỏ ý: - nếu giải quyết mua lưới công nghiệp thì gia đình của các làng chài sẽ thay đổi ngành nghề như thế nào với số nhân công dơi ra này? Cả bọn cười chỉ có xuất khẩu lao động và và lấy chồng Đài Loan.

Thế là câu chuyện ngộ độc chì chuyển sang đề tài khác. Một nam sinh viên nói: ngay như làng em ở Nam Định đã có các hội gọi là Hội của những người đàn ông có vợ đi Đài. Mỗi hội có từ mười lăm đến hai mươi người để cho vơi nỗi nhớ vợ và giải sầu, có nhiều làng quê trên đất nước này thật sự là như vậy. Thế rồi các con bạc nhậu nhẹt bị bắt quả tang đều là thành viên của loại hội này, thậm chí các ông chồng khi vắng vợ thường rủ nhau đi lấp chỗ trống ở các nhà hàng, khách sạn, nhà chứa, bỏ mặc cho con cái trông nhà cửa... Và sinh viên này thuật lại những mẫu chuyện thương tâm xảy ra tại chính làng quê mình:

Bố ơi sao mẹ đi mãi không về? Một cháu bé nói. Nhiều gia đình chỉ còn ông bố và những đứa trẻ, các bà mẹ sang Đài Loan giúp việc khiến mái ấm gia đình không còn sự chăm sóc của người mẹ cho dù có nhiều tiền gởi về. Rồi một khi các cháu lớn lên người mẹ có dịp trở về, có con trẻ không còn nhận ra mẹ của chúng nữa... vì một là do thời gian xa cách lúc chúng còn quá bé, hai là các bà bây giờ qua xứ người đã thay đổi hẳn, không còn quần bà ba, áo cánh cụt nữa mà mặc vào cái quần jeans bó sát, áo hai dây hở nửa lưng đưa da thịt ra ngoài với chiếc túi xách da đắt tiền...

Em đang theo ngành xã hội và luật, vấn đề xuất khẩu lao động nữ đã phát sinh những vụ ly hôn khiến nhiều con trẻ dù ở nhà cao tầng song vẫn bơ vơ; nhiều cô vợ trẻ đi biệt không về hoặc về ít ngày rồi lại đòi đi tiếp... Kết quả của nhiều chuyến đi là bộ mặt kinh tế gia đình có thay đổi nhờ gởi tiền về, thế nhưng cũng từ đó nhiều nỗi buồn phát sinh như phần lớn điều tra xã hội học của chúng em: vợ gửi tiền về, chồng ăn nhậu... và một ngày kia vợ quen nếp sống xứ người, lúc hồi hương không chịu nổi ông chồng sinh hoạt theo kiểu nông dân. Thế rồi người phụ nữ đành phải ra đi cho dù có tiếng kêu lên trong vô vọng đầy sự nhớ thương hơi ấm nồng nàn từ người mẹ: - Mẹ ơi mẹ đừng đi nữa... Hay trước sự quá nhố nhăng, nhiều con trẻ thốt lên tay phủi phủi, cái đầu lắc lắc: - Đây không phải là mẹ của tôi.

Đà Lạt hai nhà báo bị hành hung, theo các nguồn tin đáng tin cậy và sự lan truyền nhanh chóng qua các tụ đểm cà phê trong thành phố, có ba người đàn ông vào văn phòng của báo Sài Gòn giải phóng khu vực Tây Nguyên xin gặp phóng viên để hỏi chi tiết một ấn bản thuộc bổn báo mà họ cho là sai. Sau những lời phân trần của trưởng đại diện tờ báo, ba người đàn ông đã tấn công tới tấp, đánh thẳng vào mặt cái tội nói láo của hai nhà báo đã viết sai sự thật. Họ là các cư dân của thành phố hoa anh đào, những nông dân chân chất và một khi danh dự của người thân của chính gia đình họ bị xúc phạm. Nhiều người từ các quán cà phê còn đùa, hãy đánh và lột lưỡi chúng ra cho chúng biết nói lời trung thực... ở đất nước này tính ra có chừng hơn ngàn tên như thế.

XXVIII

Sư sãi cùng tư bản đỏ đồng hành

Trong những ngày mở trường tại Đà Lạt, Thiện Nam có gặp được một người, có lẽ chàng lấy làm kính trọng nếu phải xa cách thành phố này. Một con người làm du lịch mang theo mình triết lý sống cùng thiên nhiên, có lẽ là người duy nhất mà chàng gặp biết làm du lịch dưới tán rừng. Ông cảnh báo trước thực trạng: chỗ nào cũng giương khẩu hiệu du lịch sinh thái nhưng lại đi phá rừng... nhất là ở Lâm Đồng. Quý danh Cụ có họ Nguyễn, Giám đốc một công ty du lịch tại Đà Lạt. Mỗi lúc nhà trường khó khăn Cụ lại đưa Thiện Nam đến quán cà phê Tùng uống nước, còn Cụ làm một tách cà phê với vài giáo viên khác và động viên:

-Ở Lâm Đồng này là thế, nó luôn có một lực cản và rất dè chừng với mọi cái mới, nên thành phố này chựng lại rất nhiều so với sự phát triển của các thành phố khác. Cái mới nơi đây bao giờ cũng chịu nhiều thiệt thòi, trong sự kín đáo ông cũng cho biết không đứa nào ở đây mà không có ăn bẩn. Ông trụ được vì vốn là một sĩ quan cao cấp nay đã phục viên, những vẫn luôn luôn là cái gai trong mắt các quan tham.

Hậu quả của nạn phá rừng bừa bãi tại thành phố này là Đà Lạt nóng, sau đây là nguyên văn lời dẫn nhập của một nhà báo có uy tín tại địa phương: “Đà Lạt không còn sương lãng đãng, không còn cảnh co ro trong áo ấm vì lạnh thì còn chi là Đà Lạt! Nhưng đó đang là sự thật. Cái chất độc đáo của thành phố mùa xuân đang dần mất đi; mà theo các nhà khoa học, sự thay đổi khí hậu năm nay nghiệt ngã nhất...”

Máy bay của hãng hàng không Việt Nam cũng nóng, ngồi trong phòng chờ đợi do các chuyến bay bị trì hoãn hay đã lên phi cơ lại càng rất nóng, nhân một chuyến từ Đà Lạt - Hà Nội rồi vào Nam bằng hàng không nội địa giữa mùa hè, Thiện Nam cùng hành khách bước lên máy bay như vào lò lửa, có hành khách như giàu kinh nghiệm với hãng hàng không này nên đã chuẩn bị sẵn mỗi người một cây quạt tay, ai không có thì dùng báo để phe phẩy. Người nào than phiền với tiếp viên sẽ được hứa sau khi cất cánh sẽ mát. Song chuyện khá nóng vẫn tiếp tục cho đến hết chuyến bay.

Trên không trung các chuyến bay hàng không Việt Nam vẫn bay vì không có sự chọn lựa nào khác của hành khách từ sự độc quyền hãy còn trên đất nước này và dưới khung trời Đà Lạt như bao tỉnh khác liên tiếp các vụ cháy chợ đến các trung tâm thương mại lớn nhỏ và cũng không có ông nào đứng ra xin từ chức trước sự tổn thất vô cùng của người dân. Riêng vụ cháy chợ tại Di Linh, Lâm Đồng đã thêu rụi hàng chục sạp hàng vải, áo quần may sẵn, máy móc, hàng điện tử, giày dép, thuốc tây, giày dép, vàng bạc... gây thiệt hại cho người nghèo hàng chục tỷ đồng. Từ Lâm Đồng cháy chợ đến Qui Nhơn, Hà Tĩnh... rải rác khắp mọi miền đất nước. Về phía chính quyền có những lệnh đình chỉ công tác các người quản lý chợ nhưng tất cả các quan tham không ai muốn thừa nhận cái đệ nhất nguyên nhân gây nên sự khốn cùng của nhân dân chính là : một mình một chợ.

Người dân vẫn khổ chỉ có một tầng lớp mới đồng hành với tư bản đỏ, đó là các Sư Sãi, Cha cố quốc doanh. Họ tha hồ được xuất ngoại và hằng ngày trên quê hương đau khổ với những chiếc xe con bóng loáng lạng lách, thậm chí có vị nhậu say sỉn đã có công an lo đưa về tận cổng chùa... Hay tại thành phố Đà Lạt có Linh mục trong Mặt trận tổ quốc biến nhà xứ thành nhà nghỉ, một loại khách sạn mini để kiếm tiền, ông có làm nhiều thứ với người phàm nó là bậy bạ, nhưng vì ông có chân trong MTTQ, trong UBĐKTG... nên ngoài quyền doạ đưa con người xuống hoả ngục ở đời sau, ở đời này ông có quyền kiếm tiền thật nhiều. Sự kiện này là sự thật. Đó là lời thật.

Nhân dịp ông Mười Anh cha đẻ của GHPGVN lên thành phố mộng mơ, sau biến cố Đông Âu và sự sụp đổ của chế độ Cộng sản tại Liên bang Xô viết, ông bà đều xin ly khai ra khỏi đảng, tất nhiên với sự trả thù phải chịu tù tội không ít về sau. Khi ra khỏi tù Ông bà có nhận làm cố vấn cho nhà trường. Thiện Nam và ông cùng đến viếng Chùa Linh Sơn, trước là để cảm ơn sự quan tâm của Quý Chư tăng đối với nhà trường, Chàng cùng Ông Mười gặp Đại Lão Hoà thượng trụ trì tại đây, Ngài đã tỏ ra rất vui khi gặp lại cố nhân Việt cộng mà Ngài từng cất giấu. Trong cuộc đàm đạo Thiện Nam có nhận xét họ rất tâm đắc về những gì đã qua và cả việc từ bỏ đảng, thế nhưng dù đã cao tuổi ngoài tám mươi, nếu Thiện Nam không nhầm, Ngài đã đặt ra vấn đề khiến Ông Mười khi trở về nhà trường vẫn còn áy náy và tâm sự với Thiện Nam: Đại lão Hoà Thượng trăn trở không biết làm sao có tiền, theo nguyên lời Ngài là cho chúng sinh. Đại lão lên tiếng chỉ có Ông Mười là có thể hiến kế trong chuyện này mà không mang tiếng xin tiền của ai đó. Thiện Nam thấy Ông Mười bóp trán một chút rồi thở ra và nói như tìm ra phương cách thực hiện thật nhẹ nhàng mà có lắm tiền nguyên văn: Tôi đã quan sát một vòng khi trở lại đây, Nhà chùa chưa có khu bảo tháp để nhiều gia đình vì mến Phật mà gởi hài cốt đến nơi này và với mỗi bài vị cho Hài cốt chừng năm mười triệu tùy lòng chúng sinh... Phải xây ngay để chúng sinh mang hài cốt đến, nhất là tại một Ngôi Chùa danh tiếng tại Đà Lạt như thế này... Thế là vị Đại lão dù tay đã run run nhưng ánh mắt như sáng hơn: -“Thật tuyệt kế... Ông Mười Anh bao giờ cái huệ vẫn sáng hơn người”!

Vị kiến trúc sư của PGVN không có lời nào trước lời khen tặng, Thiện Nam được biết nhiều chuyện về Phật giáo, Công giáo, về Trung ương Đảng, Bộ Chính trị qua lời ông: Con người là thế thôi và vì thế mà họ mới đi tu! Còn trường hợp không đi tu được, mỗi khi gặp sự biến thời vào Chùa ẩn thân!

Thế rồi nhiều thập kỷ trôi qua những gì diễn ra với Phật giáo Việt Nam mà trong truyền thống đã là trụ cột chống đỡ dẫn đưa dân tộc này vượt qua bao ghềnh thác, theo Thượng toạ Thiện Minh: “Hiện nay, tại thành phố Sài Gòn nói chung và một số tỉnh nói riêng, khi vị Tăng nào trong Giáo hội Phật giáo nhà nước muốn bổ nhiệm về trụ trì một ngôi chùa, hầu như đại đa số các vị Tăng ấy đều phải chi phí một số tiền ngoại giao, biết đối xử như người ngoài đời, tức là phải chi ít nhất năm mười triệu đồng cho đến vài mươi triệu, hoặc hơn thế nữa làm lễ vật dâng biếu Ông Trưởng Ban Trị Sự hay vị quan chức Tăng Sự tỉnh, thành thì mới được các ngài phê duyệt, ký giấy thuyên chuyển bổ nhiệm và như thế ắt nhiên là sẽ được hợp pháp xúc tiến hoàn tất thủ tục pháp lý với chính quyền. Chưa nói Sư với Sư bây giờ cũng kinh doanh Chùa nữa! Chùa bây giờ không phải cúng hiến, cung thỉnh Chư Tôn thiền Đức tăng như ngày xưa, mà tính giá trị ngôi chùa bằng bao nhiêu cây vàng để sang tay qua chủ khác, mới nghe qua câu chuyện tưởng lạ mà là điều có thật, dường như việc trao đổi mua bán thường xuyên đã trở thành quen, cho nên chẳng ai để tâm làm gì!… Đã là thị trường tức có kẻ mua người bán, cái gì cũng bán... Chùa cũng bán, đất chùa cũng bán .v.v…Thậm chí cho đến các ông Sư đã lập thệ với hạnh nguyện xuất gia, danh lợi chẳng màng, tìm cầu đạo giải thoát, thượng hoằng Phật đạo, hạ hóa chúng sinh, hiểu rành kinh kệ, suốt biết lẽ sinh tử là vô thường, am tường luật luân hồi nhân quả mà còn bán mình cho quỷ sứ nữa, huống chi là bán chùa hay bán đất chùa? Mặc dù, buôn bán chùa nhưng giấy tờ phải dùng từ ngữ hiến cúng cho hợp lệ, vừa tránh được thuế, vừa nghe có vẻ trân trọng rất hợp đạo, hợp lý, hợp tình trên cương vị của bậc tu hành, chứ bên trong thì có khác… thực tế ngày nay, có nhiều Sư trong Phật giáo nhà nước uống rượu say xỉn… chẳng thua gì người đời! Mỗi khi say xỉn lại có xe đời mới của cơ quan Mặt trận hay Tôn giáo vận thậm chí xe của công an đưa về tận cổng chùa! Nói như thế cũng không dám vô lễ quơ đũa cả nắm, dẫu sao cũng còn các vị chân tu đáng kính…

…Các Sư bây giờ muốn xuất gia đi tu phải có hai năm nghĩa vụ quân sự hoặc hai năm nghĩa vụ công ích về mặt lao động, có giấy chứng nhận của Phường đội hay Xã đội trưởng bằng trái lại gọi là tu chui thì sẽ bị chính quyền đến gây khó khăn, nếu muốn cho yên thì phải có phong bì biết điều, vài tháng một đôi lần.. Có một dịp nọ Hòa Thượng Thích Nhật Ban Chánh đại diện GHPGVNTN tỉnh Đồng Nai cùng tôi và hai phật tử đến thăm tịnh xá Ngọc Liên tỉnh Bạc Liêu. Chư Phật tử nơi tịnh xá cho biết mỗi lần chính quyền đến hỏi giấy tờ tùy thân của các vị Sư trẻ nơi đây, vì không có giấy hoàn thành nghĩa vụ nên gặp nhiều cảnh khó khăn. Đồng bào phật tử xung quanh thấy vậy, lót vào phong bì hai trăm ngàn đồng biếu cho các Quan làng thì mọi việc mới êm xuôi…

…Nếu đi sâu và tìm hiểu sự thực trạng của đạo Phật Việt Nam ngày nay, nhiều lúc cũng cảm thấy đau lòng. Hãy nhìn xem nhiều vị Sư của nhà nước có quyền chức, có dư tiền mua đất, có nhà riêng, có người nâng khăn sửa túi… Đồng bào phật tử thì nghèo xác nghèo xơ còn các Sư lại giàu? Giàu nhưng không ra tay cứu giúp dân oan, thấy dân khổ chẳng dám lên tiếng! Chư Tăng có chức phẫm trong Giáo Hội nhà nuớc giàu thật. Nhưng không phải giàu lòng đạo đức, từ bi, trí tuệ mà giàu hằng sản, tiền bạc và đất đai..v.v…Ôi lạ thật!”

XXIX

Ảnh hưởng của Trung Quốc

ngay cả đến những viên thuốc đặt vào âm đạo phụ nữ Việt Nam

Mưu sinh trong chảo lửa, có lẽ là vậy, Thiện Nam suy nghĩ khi chuyến xe lửa đúng hơn là một khối sắt khổng lồ đang gầm rú chuyển bánh ngang qua vùng duyên hải Ninh Thuận, thuộc miền Trung Việt Nam. Ngành đường sắt cũng không có gì thay đổi ngoài cái gọi là cải tiến những gì mà người Pháp để lại từ hàng trăm năm trước đây. Gió rát rồi nắng nóng như ngày đêm thiêu đốt từng mảnh vườn thửa ruộng của nguời nông dân vốn đã chật vật trong cuộc mưu sinh càng thêm khốn khó. Cả cánh đồng dọc theo đường xe lửa xuyên Việt ngang qua vùng này một màu vàng cháy của rạ khô. Để vượt qua sự khắc nghiệt những người phụ nữ đang mót cỏ, các ông chồng đang gò lưng trên những chiếc xe đạp thồ cũ kỹ phía sau là củi đốt cùng vài bó cỏ... Đất có ruộng nhưng không nước tưới đành phải bỏ hoang. Chắc chắn nhiều người phải bỏ làng mạc đến nơi khác, khi chuyến xe lửa ngừng lại ở ga Mường Mán để lấy khách cả một đoàn người bán hàng rong ào ạt phóng lên các toa khiến hành khách trên tàu suýt chết ngạt, con tàu dường như cũng muốn rời bánh nhanh khi chưa đủ thời gian được phép dừng lại. Tất cả trong ý nghĩ của Thiện Nam họ đều đáng thương, nhiều người Chàm và con cái họ trong đói khát, thật sự họ là những hành khất hơn là kẻ bán hàng rong vì chàng nhận thấy trên tay họ không có gì hơn vài bịch nước pha màu vàng gọi là trà đá đây... Và những ai có chút lòng không khỏi tự hỏi bao nhiêu thập kỷ trôi qua dưới sự lãnh đạo của Cộng sản, lúc nào cũng hô hào thủy lợi, nông hội thay trời làm mưa.v.v. thế nhưng các công trình thủy lợi trong tỉnh cùng ao hồ, đìa giếng của dân đều cạn, chỉ có túi của các quan tham là thiệt đầy. Trên cuộc hành trình bằng xe lửa từ Nam ra Bắc Thiện Nam còn nhận biết người Việt vào thời đại này còn có tục ném đá lên xe lửa, khi sắp đến những đoạn đường có chuyện côn đồ này dường như đều có sự báo động trước, các cánh cửa sổ từ các toa đều đóng chặt lại.

Theo Tổ chức Y tế thế giới, mỗi năm Việt Nam có tám triệu người ngộ độc thực phẩm trên tổng số tám chục triệu dân. Điểm nóng vệ sinh thực phẩm là ngộ độc tập thể tại các khu công nghiệp, khu chế xuất, ngộ độc nấm, cá nóc, do hóa chất bảo quản, thuốc tăng trọng cá, thịt, rau, quả... thế nhưng cục an toàn vệ sinh thực phẩm dường như luôn bận tâm về những chuyện khác như cấp phép cho các loại thuốc từ Trung Quốc đặt vào âm đạo có an toàn hay không, có cả giáo sư tiến sĩ đứng ra quảng cáo cho thuốc cường dương dưới danh nghĩa thực phẩm chức năng, song khi mang đi phân tích toàn là chất thuốc từ Viagra pha trộn với thuốc Đông y… Khi cấp giấy phép bị hớ rồi lại thu hồi, tuy nhiên do có một số tác động ngầm đen tối nào đó, họ liền tổ chức các cuộc họp giữa các bên để dễ bề đổ trách nhiệm cho nhau rồi lại cấp tiếp với những lý do toàn sáo ngữ như thuốc làm đẹp chim phụ nữ không phải là thực phẩm chức năng mà là... sản phẩm chức năng! Ôi toàn là ngôn từ đánh lận con đen! Sự việc đáng xấu hổ đến nguyên một Thứ trưởng y tế đã phát ngôn: như thế nghĩa là ngành dược của nước Đại Cồ Việt đã có một khái niệm, định nghĩa riêng cho viên đặt âm đạo. Còn với cách dùng, liều dùng và chống chỉ định, nhóm sản phẩm này phải hoàn toàn được coi là thuốc, nghĩa là phải được cấp phép lưu hành và quản lý một cách chặt chẽ hơn. Và rất tiếc hơn nữa những lời phát biểu trên chỉ được nói ra khi vị Thứ trưởng này không còn tại vị nữa.

Quả vậy, hằng ngày người phụ nữ Việt Nam ra chợ trong tâm trạng tìm cái ăn thích hợp cho chồng con, thế nhưng mỗi người trong tâm trạng đầy sự bất an, không rõ loại thực phẩm đó xuất phát từ đâu, có an toàn hay không vì ngay chỉ một bó rau muống nhỏ đủ đưa cả gia đình đi cấp cứu ở bệnh viện đã là chuyện xảy ra thường ngày vì nó được tưới quá nhiều thuốc trừ sâu, nhất là những đám ruộng rau muống bây giờ đều nằm trên những vùng nước đen, nó bị ô nhiễm do nước thải từ các khu công nghiệp chảy ra hay nước thải từ nội thành ra ngoại ô. Người dân hầu như hoàn toàn thất vọng về cái gọi là Cục vệ sinh an toàn thực phẩm trên đất nước này, họ trông chờ báo chí nhưng nó chỉ là công cụ tuyên truyền mà đảng thời có bao giờ thiếu sót trước nhân dân, cho đến khi lâu lâu có ai đánh động như vợ đi ăn hàng mà đau bụng tiêu chảy khiến các các đảng ủy lên tiếng... người ta liền nhận thấy cơ quan này đánh trống khua chiên đi lại kiểm tra, xử phạt cho lấy có để rồi đâu lại vào đấy và người dân chỉ còn biết ngoảnh mặt lên trời xin cho con được bình an khi dùng miếng ăn này.

Làm gì để bảo vệ sức khoẻ cộng đồng khi từ ổ bánh mì cho đến cá thịt, rau trái, đậu hũ, nước chấm, gia vị, nước uống... đều có vấn đề! Người Việt Nam đầu thế kỷ hai mươi mốt cùng chung số phận với các nước thứ ba khác hoặc nhịn đói để chết, hoặc cứ tha hồ mua thức ăn về dùng rồi nhiễm bệnh từ từ... Cách nào cũng chết, vậy ăn cho sướng rồi chết còn hơn là chết đói?!

Ruồi như đậu đen! Ruồi lũ lượt xuất hiện, bám đen cả nền nhà, bâu kín thức ăn... Đó là hình ảnh mà Thiện Nam chứng kiến khi về thăm các tỉnh miền Đông Nam bộ và nghe nói trên khắp các tỉnh thành có nhiều vùng như thế. Một phụ nữ với các con vây quanh tâm sự với chàng: “Trước đây ruồi muỗi cũng có, nhưng không nhiều và dày đặc như bây giờ”. Bà vừa nói vừa quơ tay đuổi ruồi trên khuôn mặt ngây thơ của các con, nó đang bu vào mắt, mũi, tai miệng các cháu... Thiện Nam hỏi: -Thế chị không phun thuốc sao? Người mẹ này đáp: “ Xịt xong một chốc, chúng lại bu đen bám vào thức ăn, nước uống tiếp”. Một bác trung niên ở nhà kế bên ngõ lời mời chàng sang chơi và than: “Cô xem đó nhà chúng tôi có nhơ nhớp gì cho cam, nhưng ruồi vẫn dày đặc, nếu là nhà báo xin cô lên tiếng giùm cho những người dân bất hạnh vùng này”. Trên đường đi các cư dân trong khu vực cho chàng hay: số người bị nôn mửa, tiêu chảy xuất hiện ngày càng nhiều theo tỷ lệ thuận với mật độ xuất hiện dày đặc của ruồi, nhất là đối với trẻ em. Riêng tại Sài Gòn, nơi quê hương của một vị nguyên Thủ tướng và ngay cả lúc đương nhiệm, người dân đã kêu trời không thấu với bãi rác nổi tiếng Đông Thạnh, Hóc Môn: những chiếc xe hầm cầu đổ về ào ạt trên bãi rác này và ruồi nhiều thành những đạo quân... “nước rót ra chưa kịp mời khách đã thấy trong ly có ruồi...”. Trên nhiều miền của đất nước các hàng quán thức ăn phải treo mùng, một lão ông tóc bạc trắng nói trong nước mắt của tuổi già với Thiện Nam: “Nhiều năm nay chúng tôi đã làm đơn gửi tới các cấp chính quyền, các cơ quan kiểm tra có đến... nhưng rồi lại xác nhận đơn vị này đạt tiêu chuẩn môi trường ! Ôi mới lạ... Người dân chỉ thấy họ nhậu với các quan chức địa phương cũng như cùng các chủ thầu bãi rác chứ nào có kiểm dịch gì đâu... Chàng nhìn ông Cụ trước khi chào từ biệt một vùng đất mến yêu với những người dân thật chân chất và chính cái hồn nhiên chân thật đó mà họ đã bị lợi dụng bị tước đoạt gần hết từ đời này qua đời khác... Vị cao niên vẫn trong “mắt lão không viền cũng đỏ hoe”.

Đường lối mới: dân tộc ta có câu “đói cho sạch, rách cho thơm”. Trong truyền thống giữ nước của dân ta có thể có nạn đói xảy ra nhưng chưa có nạn chết đói hàng loạt trừ khi dưới sự nắm quyền của các quan tham Cộng sản.

Tìm kiếm Blog này

Biển Đỏ Việt Nam

Biển Đỏ Việt Nam _ Phần II

Nhận xét

Đăng nhận xét

Bài đăng phổ biến từ blog này

Biển Đỏ Việt Nam _ Phần cuối _ Mục Lục

Truyện Biển Đỏ Việt Nam _ Phần I